02a referenden

AMTLICHE PUBLIKATIONEN
Referendum facultativ
Scadenza dal termin per il referendum: 24 da schaner 2007 Lescha da linguas dal chantun Grischun (LLing)
sa basond sin l'art. 3 da la constituziun chantunala, suenter avair gì invista da la missiva da la regenza dals 16 da matg 2006, I. Disposiziuns
generalas
rinforzar la trilinguitad sco element essenzial dal Grischun; consolidar individualmain, socialmain ed instituziunalmain la con- scienza per la plurilinguitad chantunala; promover la chapientscha e la convivenza tranter las cuminanzas lin- mantegnair e promover la lingua rumantscha e taliana; sustegnair il rumantsch, la lingua chantunala periclitada, cun mesiras stgaffir premissas en il chantun per in institut per la plurilinguitad. Cun ademplir lur incumbensas tegnan il chantun, las vischnancas, las corporaziuns regiunalas, las corporaziuns da vischnancas, ils districts, ils circuls sco er autras corporaziuns da dretg public quint da la cumposiziun linguistica usitada dals territoris e prendan resguard da la communitad lin- il diever da las linguas chantunalas uffizialas tras las autoritads chan- AMTLICHE PUBLIKATIONEN
las mesiras per mantegnair e per promover la lingua e la cultura ru- mantscha e taliana sco er il barat tranter las cuminanzas linguisticas l'attribuziun da las vischnancas e dals circuls als territoris linguistics sco er la collavuraziun dal chantun cun las vischnancas, cun las cor- poraziuns regiunalas, cun las corporaziuns da vischnancas, cun ils di- stricts, cun ils circuls e cun autras corporaziuns da dretg public tar la determinaziun da lur linguas uffizialas e da lur linguas da scola. Linguas chantunalas uffizialas
Las linguas uffizialas dal chantun vegnan applitgadas en la legislaziun, en l'applicaziun dal dretg ed en la giurisdicziun. Mintga persuna po sa drizzar a las autoritads chantunalas en ina lingua Las autoritads chantunalas respundan en la lingua uffiziala, en la quala ellas vegnan dumandadas. En il contact cun vischnancas, cun corporaziuns regiunalas, cun corporaziuns da vischnancas e cun circuls dovran ellas las linguas uffizialas da talas respectivamain da tals. En proceduras da recurs sa drizza la lingua da procedura tenor la lingua uffiziala che vegn duvrada En la communicaziun en scrit dovran las autoritads chantunalas e las dretgiras chantunalas las linguas uffizialas en lur furmas da standard. La furma rumantscha da standard da las autoritads chantunalas e da las dretgiras chantunalas è il rumantsch grischun. Persunas da lingua ruman- tscha pon sa drizzar al chantun en ils idioms u en rumantsch grischun. Tar las tractativas en il cussegl grond ed en sias cumissiuns s'exprima mintga commembra e mintga commember en la lingua uffiziala da sia Mintga commembra e mintga commember dal cussegl grond ha il dretg da pretender translaziuns da dumondas parlamentaras inoltradas, e quai en la lingua uffiziala ch'ella u ch'el chapescha. Texts uffizials ch'èn previs per la publicaziun en il cudesch da dretg gri- schun ston esser avant maun en tut las linguas uffizialas per vegnir trac- tads en il cussegl grond ed en sias cumissiuns. Las commembras ed ils commembers da la regenza lavuran en la lingua AMTLICHE PUBLIKATIONEN
En in'ordinaziun speziala regla la regenza la translaziun da texts uffizials, da publicaziuns uffizialas, da communicaziuns uffizialas a las medias, da paginas d'internet uffizialas, da documents uffizials, da la correspundenza uffiziala sco er d'inscripziuns uffizialas d'edifizis chantunals e da vias chantunalas en las linguas chantunalas uffizialas. Il chantun promova las enconuschientschas da ses persunal en las linguas Sche plazzas da l'administraziun chantunala ston vegnir occupadas, sto per Engaschaments regla – sche las qualificaziuns èn las medemas – vegnir dada la preferenza a quellas candidatas ed a quels candidats che han enconuschientschas da duas u eventualmain da tut las trais linguas uffizialas. La parsura u il parsura da la dretgira fixescha a norma da questa lescha, Dretgiras en tge lingua uffiziala che la procedura giudiziala vegn fatga. En las tractativas s'expriman las commembras ed ils commembers da las dretgiras en la lingua uffiziala da lur tscherna. Sentenzias, conclus e disposiziuns vegnan redigids en la lingua uffiziala, en la quala la procedura giudiziala è vegnida fatga. Sch'ina partida sa mo in'autra lingua uffiziala, ordinescha la parsura u il parsura da la dretgira – sin dumonda – ina translaziun gratuita da la tracta- En enclegientscha cun las partidas èsi admess da divergiar da las disposi- Davant las dretgiras chantunalas pon las partidas duvrar ina lingua chan- tunala uffiziala da lur tscherna per lur scrittiras giuridicas e per lur inoltra- La lingua da procedura sa drizza per regla tenor la lingua uffiziala che vegn duvrada en la decisiun contestada respectivamain tenor la lingua uf- fiziala che vegn discurrida e duvrada da la partida accusada. Districts che sa cumponan da circuls monolings cun ina lingua uffiziala 3. dretgiras identica valan sco districts monolings. La lingua uffiziala d'in district mo- Per scrittiras giuridicas e per inoltraziuns sto vegnir duvrada la lingua uf- La tractativa principala vegn fatga en la lingua uffiziala dal district. AMTLICHE PUBLIKATIONEN
Districts che sa cumponan da circuls monolings cun differentas linguas uffizialas respectivamain da circuls plurilings valan sco districts pluri- lings. Las linguas uffizialas d'in district pluriling èn tut las linguas uffizia- Per lur scrittiras giuridicas e per lur inoltraziuns pon las partidas duvrar La tractativa principala vegn per regla fatga en la lingua uffiziala che vegn discurrida e duvrada da la partida accusada respectivamain da la per- Promoziun da la lingua rumantscha e taliana /
barat tranter las cuminanzas linguisticas
A la lia rumantscha, a la pro Grigioni italiano ed a l'agentura da novitads rumantscha paja il chantun contribuziuns periodicas annualas per mante- gnair e per promover la lingua e la cultura rumantscha respectivamain ta- La concessiun da las contribuziuns chantunalas vegn fatga dependenta da l'observaziun da cunvegnas da prestaziun tranter il chantun e las institu- ziuns che han il dretg da contribuziuns. Questas cunvegnas da prestaziun vegnan concludidas per ina perioda da mintgamai quatter onns. Il preventiv, il rapport annual ed il quint annual ston vegnir suttamess a Las contribuziuns chantunalas importan 10 fin 50 pertschient dals custs cumprovads tenor la cunvegna da prestaziun. Il cussegl grond fixescha en atgna cumpetenza ils credits per las contri- Il chantun po pajar contribuziuns a vischnancas, ad autras corporaziuns da dretg public ed a persunas privatas, cunzunt a favur: da mesiras e da projects per mantegnair e per promover la lingua ru- mantscha e taliana sco er la trilinguitad chantunala; da mesiras e da projects per la chapientscha tranter las cuminanzas da gasettas e da revistas rumantschas e talianas per indemnisar presta- ziuns che mantegnan la lingua, sche quellas prestaziuns na pon betg vegnir furnidas uschia ch'ellas cuvran ils custs; da l'elavuraziun, da la translaziun e da la publicaziun da lavurs scien- tificas davart las linguas chantunalas, davart lur idioms e davart lur AMTLICHE PUBLIKATIONEN
dialects, davart la plurilinguitad sco er davart la politica da linguas e da la translaziun d'ovras litteraras en rumantsch; da curs da rumantsch u da talian per integrar persunas d'autras lin- d'in institut per la plurilinguitad en il chantun Grischun; da l'installaziun da scolas bilinguas u da classas bilinguas en visch- Las contribuziuns chantunalas sa drizzan cunzunt tenor la qualitad da la mesira, tenor sia impurtanza linguistic-regiunala sco er tenor ses effect per il mantegniment e per la promoziun da la lingua. Las contribuziuns chantunalas vegnan fatgas dependentas d'atgnas pre- staziuns adequatas da las instituziuns che retschaivan contribuziuns. A projects che han en emprima lingia ina finamira da rendita na vegnan pajadas naginas contribuziuns chantunalas. Las vischnancas prendan mesiras per mantegnair e per promover lur lin- Il chantun e las vischnancas promovan il barat da scolaras e da scolars, Barat tranter las da classas da scola e da persunas d'instrucziun tranter las cuminanzas lin- Per quest intent po il chantun pajar contribuziuns ad organisaziuns da ba- Linguas uffizialas e linguas da scola da las vischnancas e
dals circuls
En lur legislaziun determineschan las vischnancas las linguas uffizialas Vischnancas Vischnancas cun ina part da commembras e da commembers d'ina cumi- nanza linguistica tradiziunala d'almain 40 pertschient valan sco vischnan- cas monolinguas. En questas vischnancas è la lingua tradiziunala la lingua Vischnancas cun ina part da commembras e da commembers d'ina cumi- nanza linguistica tradiziunala d'almain 20 pertschient valan sco vischnan- cas plurilinguas. En questas vischnancas è la lingua tradiziunala ina da las AMTLICHE PUBLIKATIONEN
Per fixar la part procentuala d'ina cuminanza linguistica èn decisivs ils resultats da l'ultima dumbraziun federala dal pievel. A la cuminanza lin- guistica rumantscha u taliana tutgan tut las persunas che inditgeschan il rumantsch u il talian tar almain in dumonda davart l'appartegnientscha lin- Vischnancas monolinguas èn obligadas da far diever da lur lingua uffi- ziala, cunzunt a la radunanza communala, tar votaziuns communalas, tar communicaziuns e publicaziuns communalas, en il contact uffizial cun la populaziun sco er tar inscripziuns da locals uffizials e da vias. Tar inscrip- ziuns privatas che sa drizzan a la publicitad sto vegnir resguardada la lin- Vischnancas plurilinguas èn obligadas da far diever en moda adequata da Las vischnancas reglan ils detagls davart il champ d'applicaziun da lur linguas uffizialas en cooperaziun cun la regenza. En lur legislaziun reglan las vischnancas la lingua da scola per l'instruc- ziun en la scola populara, e quai tenor ils princips da questa lescha. L'attribuziun da las vischnancas a las vischnancas monolinguas ed a las vischnancas plurilinguas succeda confurm a las disposiziuns davart las lin- Sin dumonda da la vischnanca po la regenza permetter excepziuns tar la tscherna da la lingua da scola en l'interess da mantegnair ina lingua chan- En vischnancas monolinguas ha lieu l'instrucziun da l'emprima lingua en la lingua uffiziala da la vischnanca. Ellas procuran che l'emprima lingua vegnia tgirada spezialmain sin tut ils stgalims da scola. La determinaziun da la segunda lingua succeda tenor ils princips da la le- En vischnancas plurilinguas ha lieu l'instrucziun da l'emprima lingua en En vischnancas plurilinguas ed en vischnancas tudestgas po la regenza – sin dumonda da la vischnanca – permetter da manar ina scola populara bi- lingua en l'interess da mantegnair la lingua tradiziunala. AMTLICHE PUBLIKATIONEN
En vischnancas cun ina part da commembras e da commembers d'ina cu- minanza linguistica tradiziunala d'almain 10 pertschient sto vegnir purschì rumantsch u talian durant il temp da scola obligatoric. Sin dumonda da la corporaziun regiunala po la regenza – sa basond sin in d) scolas regiuna- concept – permetter da manar ina scola populara bilingua. Il chantun po En vischnancas monolinguas cun rumantsch u cun talian sco lingua uffi- ziala sco er en vischnancas plurilinguas mettan las vischnancas a disposi- ziun purschidas a persunas d'autras linguas, per che quellas possian em- prender e meglierar la cumpetenza linguistica en la lingua tradiziunala. Sche duas u pliras vischnancas monolinguas u plurilinguas fusiuneschan, 4. fusiun da vegnan applitgadas confurm al senn las disposiziuns da questa lescha da- vart il diever da las linguas uffizialas e davart las linguas da scola. Per fi- xar la part procentuala da las commembras e dals commembers d'ina cu- minanza linguistica è decisiv il dumber total da la populaziun da la visch- Las corporaziuns regiunalas e las corporaziuns da vischnancas reglan il diever da las linguas uffizialas ed eventualmain da las linguas da scola en ils statuts. En quest connex resguardan ellas en moda adequata la situaziun linguistica da las singulas vischnancas. La midada d'ina vischnanca monolingua ad ina vischnanca plurilingua e 5. midada da viceversa sco er la midada d'ina vischnanca plurilingua ad ina vischnanca tudestga èn suttamessas a la votaziun dal pievel. Ina dumonda correspun- denta premetta che la part da las commembras e dals commembers da la cuminanza linguistica tradiziunala saja crudada sut 40 pertschient tar la midada d'ina vischnanca monolingua ad ina vischnanca plurilingua e sut 20 pertschient tar la midada d'ina vischnanca plurilingua ad ina vischnan- Ina midada da lingua vala sco acceptada, sche la maioritad da las votan- tas e dals votants ha approvà la midada d'ina vischnanca monolingua ad ina vischnanca plurilingua e sche dus terzs da las votantas e dals votants han approvà la midada d'ina vischnanca plurilingua ad ina vischnanca tu- destga, e quai suenter avair deducì las vuschs vidas e nunvalaivlas. Conclus davart la midada da lingua ston vegnir approvads da la regenza. AMTLICHE PUBLIKATIONEN
Circuls che sa cumponan da vischnancas monolinguas cun ina lingua uf- fiziala identica valan sco circuls monolings. La lingua uffiziala da quests circuls è la lingua uffiziala da las vischnancas che furman il circul. Circuls che sa cumponan da vischnancas cun differentas linguas uffizia- las respectivamain da vischnancas plurilinguas valan sco circuls pluri- lings. Las linguas uffizialas da quests circuls èn tut las linguas uffizialas da las vischnancas che furman il circul. Per proceduras da dretg civil e da dretg penal davant la presidenta cirqui- tala u davant il president cirquital vegnan applitgadas confurm al senn las disposiziuns davart las dretgiras districtualas. Ils circuls reglan ils detagls davart il champ d'applicaziun da lur linguas uffizialas en cooperaziun cun la regenza. V. Disposiziuns
Las suandantas leschas vegnan midadas sco suonda: Lescha davart il cussegl grond (LCD) dals 8 da december 2005 Procedura civila dal chantun Grischun (PC) dal 1. da december 1985 Las linguas da dretgira sa drizzan tenor la lescha da linguas dal chan- Lescha davart la procedura penala (PP) dals 8 da zercladur 1958 Art. 101a
Las linguas da dretgira sa drizzan tenor la lescha da linguas dal chan- AMTLICHE PUBLIKATIONEN
Lescha davart la giurisdicziun administrativa en il chantun Grischun (lescha davart la dretgira administrativa, LDA) dals 9 d'avrigl 1967 Las linguas da dretgira sa drizzan tenor la lescha da linguas dal chan- Lescha per promover la cultura (LPC) dals 28 da settember 1997 Art. 2 al. 1
Il chantun po sustegnair cun contribuziuns unicas vischnancas, au- tras corporaziuns da dretg public, instituziuns e persunas privatas en lur stentas per promover la lavur culturala, l'intermediaziun da la cul- tura sco er la perscrutaziun e la tgira da l'ierta culturala. Art. 3 lit. c
Art. 6 al. 1
Il chantun po sustegnair instituziuns publicas e privatas e federa- ziuns da tetg chantunalas en ils secturs da la cultura sco er da la per- scrutaziun da la cultura cun contribuziuns periodicas annualas, sche quellas adempleschan ina incumbensa chantunala impurtanta u sch'ellas han ina muntada surregiunala. La concessiun da contribu- ziuns po vegnir fatga dependenta da l'observaziun d'incaricas da pre- Art. 12 al. 1 e 2
Per promover la lavur culturala professiunala po il chantun organisar concurrenzas per surdar stipendis libers ed incumbensas da realisar ovras e prender mesiras intenziunadas en il secturs dals arts. Las disposiziuns davart las linguas uffizialas e davart las linguas da scola Disposiziun da las vischnancas na vegnan betg applitgadas per conclus da vischnancas ch'èn vegnids prendids avant l'entrada en vigur da questa lescha sco er per fatgs ch'èn capitads avant questa data. Ils relaschs da las vischnancas e dals circuls sco er ils statuts da las collia- ziuns da vischnancas ston vegnir adattads a las novas prescripziuns entai- fer trais onns suenter che questa lescha è entrada en vigur. AMTLICHE PUBLIKATIONEN
Questa lescha è suttamessa al referendum facultativ. La regenza fixescha il termin da l'entrada en vigur da questa lescha. Scadenza dal termin per il referendum: 24 da schaner 2007

Source: http://media.rtr.ch/rtr/files/2007/lling.pdf