Szmygin

Agnieszka S∏awomirska prawnikLubelski Urzàd Wojewódzki w Lublinie NIERUCHOMOÂCI ZABYTKOWE W ROZUMIENIU USTAWOWYM
Po okresie dyskusji, na podstawie rzàdowego pro- Przedmiot i zakres ochrony zabytków
jektu, dnia 23 lipca 2003 r. Sejm uchwali∏ ustaw´ i opieki nad zabytkami
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami1 (dalej:u.o.z.o.z.), która zastàpi∏a ustaw´ z dnia 15 lutego W porównaniu z poprzednià ustawà, w art. 6 ust. 1 1962 r. o ochronie dóbr kultury2 (dalej: u.o.d.k.) – i 2 u.o.z.o.z. uszczegó∏owiono przedmiot ochrony pierwszy akt prawny ujmujàcy kompleksowo proble- i opieki poprzez dokonanie podzia∏u zabytków na matyk´ ochrony zabytków w Polsce i stanowiàcy pod- nieruchome, ruchome i archeologiczne oraz zdefinio- staw´ regulacji prawnych w tej dziedzinie. U.o.d.k.
wanie ich w art. 3 pkt 2, 3 i 4. Ponadto ustawodawca nie by∏a jednak dostosowana do wspó∏czesnych re- rozszerzy∏ w u.o.z.o.z. przedmiot ochrony o dobra aliów obrotu prawnego, zawiera∏a wiele poj´ç niedo- niematerialne, stanowiàc w art. 6 ust. 2, i˝ ochronie okreÊlonych, brak w niej by∏o podstawowych defi- mogà podlegaç nazwy geograficzne, historyczne lub nicji, choçby samej nieruchomoÊci zabytkowej. tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicylub jednostki osadniczej.
Ochrona a opieka
Z treÊci art. 6 ust. 1 u.o.z.o.z. wynika, ˝e katalog zabytków podlegajàcych ochronie i opiece nie jest Ustawodawca w u.o.z.o.z. dokona∏ rozró˝nienia obowiàzków cià˝àcych na organach administracji pu- Zakres ochrony zabytków i opieki nad nimi wska- blicznej oraz na w∏aÊcicielach i posiadaczach zabyt- zuje art. 9 ust. 2 u.o.z.o.z. stanowiàc, ˝e do rejestru ków, pos∏ugujàc si´ dwoma odr´bnymi poj´ciami: mo˝e byç równie˝ wpisane otoczenie zabytku wpi- sanego do rejestru, a tak˝e nazwa geograficzna, histo- Ochrona zabytków jest realizowana przez organy ryczna lub tradycyjna tego zabytku. Otoczenie zo- administracji publicznej i polega w szczególnoÊci na sta∏o w u.o.z.o.z. zdefiniowane jako teren wokó∏ lub podejmowaniu dzia∏aƒ majàcych na celu (art. 4 przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego te- renu do rejestru zabytków, w celu ochrony wartoÊci q zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szko- i finansowych umo˝liwiajàcych trwa∏e zachowanie dliwym oddzia∏ywaniem czynników zewn´trznych zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; (art. 3 pkt 15 u.o.z.o.z.). Poprzednia ustawa nie za- q zapobieganie zagro˝eniom mogàcym spowodowaç wiera∏a definicji otoczenia zabytku, jednak z treÊci art. 27 ust. 3 u.o.d.k. mo˝na by∏o wywnioskowaç, ˝e q udaremnianie niszczenia i niew∏aÊciwego korzysta- zakres ochrony obejmowa∏ nie tylko sam obiekt, lecz q przeciwdzia∏anie kradzie˝y, zagini´ciu lub niele- Mo˝na przypuszczaç, i˝ otoczeniem zabytkowej q kontrol´ stanu zachowania i przeznaczenia za- kamienicy b´dà podwórko oraz ewentualnie sàsiednie kamienice, natomiast otoczeniem zespo∏u dworsko- q uwzgl´dnienie zadaƒ ochronnych w planowaniu -parkowego – aleja dojazdowa i przyleg∏e ∏àki. Nadal i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy jednak pozostaje niejasne, jak daleko si´gajà „warto- Êci widokowe zabytku”. Takie sformu∏owanie wska- Natomiast zadaniem w∏aÊciciela lub posiadacza zuje na koniecznoÊç wyznaczania otoczenia zabytku zabytku jest opieka nad nim, która przede wszystkim przez konserwatora w sposób indywidualny i uznanio- polega na zapewnieniu warunków (art. 5 u.o.z.o.z.): wy, gdy˝ wartoÊci widokowe, np. zespo∏u dworsko- q naukowego badania i dokumentowania zabytku; -parkowego w jednym przypadku mogà stanowiç q prowadzenia prac konserwatorskich, restaurator- teren bezpoÊrednio przyleg∏y do dworu, a w innym – aleje dojazdowe i rozleg∏e ∏àki wokó∏ niego. q zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego Rozwiàzanie to wydaje si´ byç korzystne z punktu widzenia organów ochrony zabytków, jednak z punk- q korzystania z zabytku w sposób zapewniajàcy tu widzenia w∏aÊcicieli nieruchomoÊci zabytkowych mo˝e powodowaç trudnoÊci wynikajàce z daleko q popularyzowania i upowszechniania wiedzy o za- idàcych ograniczeƒ prawa w∏asnoÊci. Nale˝y równie˝ bytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
mieç na uwadze, ˝e w decyzjach wydawanych pod rzàdami poprzedniej ustawy rzadko by∏a mowa o oto- wojewod´, na wniosek wkz (art. 91 ust. 3 u.o.z.o.z.).
czeniu zabytku, tym samym by poddaç ochronie W art. 91 ust. 1 u.o.z.o.z. po raz pierwszy okre- otoczenie wi´kszoÊci zabytków nieruchomych ju˝ Êlono wymagania, które musi spe∏niaç osoba powo- wpisanych do rejestru nale˝a∏oby ponownie przepro- ∏ywana na stanowisko wkz, a dotyczàce m.in. obywa- wadziç w stosunku do nich post´powania w sprawie telstwa, wykszta∏cenia i sta˝u pracy. wpisów. Takie rozwiàzanie w praktyce zdezorganizo- Obecnie wkz, wchodzàcy w sk∏ad zespolonej ad- wa∏oby dzia∏alnoÊç organów ochrony zabytków, któ- ministracji wojewódzkiej, kieruje wojewódzkim ra niemal w ca∏oÊci by∏aby skupiona na ponownym urz´dem ochrony zabytków (art. 92 ust. 1 u.o.z.o.z.).
przeprowadzaniu post´powaƒ. Mo˝na szukaç próby Pod rzàdami poprzedniej ustawy kierowa∏ on woje- rozwiàzania tego problemu w treÊci art. 36 ust. 1 wódzkim oddzia∏em S∏u˝by Ochrony Zabytków (art.
pkt 11 u.o.z.o.z. stanowiàcego, i˝ podejmowanie 8 ust. 5 u.o.d.k.). Wydaje si´, i˝ obecna nazwa lepiej innych (ni˝ wymienione w art. 36 ust. 1 pkt 1-10 odzwierciedla charakter dzia∏alnoÊci tej instytucji. u.o.z.o.z.) dzia∏aƒ, które mog∏yby prowadziç do na- Obecnie zakres uprawnieƒ wkz jest szerszy od ruszenia substancji lub zmiany wyglàdu zabytku wpi- tego, który posiada∏ on pod rzàdami u.o.d.k. Du˝e sanego do rejestru, wymaga pozwolenia wojewódz- znaczenie z punktu widzenia praktyki konserwa- kiego konserwatora zabytków (dalej: wkz).
torskiej ma wprowadzenie w rozdz. 4 u.o.z.o.z. insty-tucji nadzoru konserwatorskiego. Instytucja ta daje Organizacja organów ochrony
wkz lub dzia∏ajàcym z jego upowa˝nienia pracowni- zabytków
kom wojewódzkiego urz´du ochrony zabytków wi´k-szà mo˝liwoÊç kontroli przestrzegania i stosowania U.o.z.o.z. wprowadzi∏a zmiany w systemie organiza- przepisów dotyczàcych ochrony zabytków i opieki cyjnym aparatu ochrony zabytków. Obecnie organa- nad zabytkami (art. 38 ust. 1 u.o.z.o.z.). Na podsta- mi ochrony zabytków sà (art. 89 pkt. 1 i 2 u.o.z.o.z.): wie ustaleƒ wynikajàcych z kontroli wkz mo˝e wy- q minister w∏aÊciwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa daç zalecenia pokontrolne kontrolowanej osobie fi- narodowego, w imieniu którego zadania i kompe- zycznej lub kierownikowi kontrolowanej jednostki tencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Kon- organizacyjnej (art. 40 ust. 1 u.o.z.o.z.). Konserwator mo˝e równie˝ odstàpiç od wydania zaleceƒ i sko- q wojewoda, w imieniu którego zadania i kompe- rzystaç z przys∏ugujàcych mu szerokich uprawnieƒ tencje, w tym zakresie, wykonuje wkz.
decyzyjnych (art. 40 ust. 2 u.o.z.o.z.).
Wyst´pujàce w u.o.d.k. sformu∏owanie „przy pomocy” zosta∏o w analogicznym przepisie u.o.z.o.z.
Rejestr zabytków
zastàpione sformu∏owaniem „w imieniu”. Nie jest jas-ne, czy intencjà ustawodawcy by∏a zmiana jako- Wpis do rejestru zabytków jest jednà z form ochrony Êciowa statusu GKZ i wkz (u˝ycie sformu∏owania „w imieniu” sugeruje, ˝e wszelkie decyzje GKZ albo Rejestr zabytków zdefiniowaç mo˝na jako urz´- wkz wywo∏ujà takie skutki, jakby by∏y podj´te przez dowy spis zabytków znajdujàcych si´ na terenie da- ministra w∏aÊciwego ds. kultury i ochrony dziedzic- nego województwa. Prowadzenie rejestru jest podsta- twa narodowego czy odpowiednio wojewod´), czy wowym zadaniem wkz (art. 8 u.o.z.o.z.). Nie stanowi te˝ nowe sformu∏owanie traktowane jest jako syno- on jednak jedynej formy ewidencjonowania obiektów nim poprzedniego. Praktyka wskazuje na drugie z wy- zabytkowych. Oprócz rejestru w u.o.z.o.z. wprowa- dzono obowiàzek prowadzenia ewidencji zabytków Zgodnie z treÊcià art. 8 ust. 1 u.o.d.k. ochron´ b´dàcej podstawà dla sporzàdzania programów opie- dóbr kultury, oprócz wy˝ej wymienionych organów, ki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gmi- sprawowali tak˝e: dyrektor OÊrodka Dokumentacji ny. W poprzedniej ustawie zobowiàzywano jedynie Zabytków, kierujàcy centralnà ewidencjà dóbr kultu- zarzàdy gmin do prowadzenia ewidencji dóbr kultury ry oraz dyrektorzy (kierownicy) jednostek organiza- niewpisanych do rejestru zabytków, a znajdujàcych cyjnych powo∏anych do ochrony zabytków.
si´ na terenie ich dzia∏ania (art. 13 ust. 2 u.o.d.k.). GKZ jest obecnie, tak samo jak pod rzàdami W myÊl art. 22 pkt 1, 2 i 4 u.o.z.o.z. GKZ prowadzi u.o.d.k., sekretarzem albo podsekretarzem stanu krajowà, wkz – wojewódzkà, a wójt (burmistrz, pre- w urz´dzie obs∏ugujàcym ministra w∏aÊciwego ds.
zydent miasta) – gminnà ewidencj´ obiektów za- kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (art. 90 bytkowych. Z wpisem do rejestru ustawa wià˝e naj- ust. 1 u.o.z.o.z.). U.o.z.o.z. wymienia w art. 90 ust. 2 istotniejsze skutki prawne, w szczególnoÊci w sferze najwa˝niejsze zadania przez niego wykonywane, wykonywania prawa w∏asnoÊci nieruchomoÊci3 oraz praw i obowiàzków w∏aÊciciela i posiadacza nie- U.o.z.o.z. nie zmieni∏a zasad dotyczàcych po- wo∏ywania i odwo∏ywania wkz i jego zast´pcy. I tak, Zgodnie z art. 9 ust. 1 u.o.z.o.z. zabytek nieru- wkz powo∏uje i odwo∏uje wojewoda, na wniosek GKZ chomy wpisuje si´ do rejestru na podstawie decyzji lub za jego zgodà (art. 91 ust. 1 u.o.z.o.z.), zaÊ za- wydanej przez wkz z urz´du bàdê na wniosek w∏a- st´pca wkz jest powo∏ywany i odwo∏ywany przez Êciciela zabytku nieruchomego lub u˝ytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje si´ zabytek NieruchomoÊç zabytkowa, jak równie˝ jej cz´Êç, mo˝e zostaç skreÊlona z rejestru zabytków w dwóch Zauwa˝yç mo˝na zaw´˝enie grupy podmiotów przypadkach okreÊlonych w art. 13 ust. 1 i 2 uprawnionych do wnoszenia o wpis. W myÊl przepi- sów poprzedniej ustawy wpisu dokonywano na pod- q uleg∏a ona zniszczeniu w stopniu powodujàcym stawie decyzji wkz wydanej z urz´du lub na wniosek utrat´ jej wartoÊci historycznej, artystycznej lub w∏aÊciciela dobra kultury, jego u˝ytkownika4 bàdê w∏aÊciwego organu powiatu lub gminy, zaÊ dodatko- q jej wartoÊç b´dàca podstawà wydania decyzji wym podmiotem uprawnionym do wydawania de- o wpisie do rejestru nie zosta∏a potwierdzona cyzji o wpisie by∏ GKZ (art. 14 ust. 1 pkt 1 i 2 u.o.d.k.).
Obecnie, jak ju˝ wspominano wy˝ej, do rejestru W pierwszym przypadku dopuszczone zostaje mo˝e byç równie˝ wpisane otoczenie zabytku w tym skreÊlenie nieruchomoÊci zabytkowej lub jej cz´Êci rejestrze figurujàcego, a tak˝e nazwa geograficzna, z rejestru nie tylko wtedy, gdy przesta∏a ona istnieç, historyczna lub tradycyjna (art. 9 ust. 2 u.o.z.o.z.). jak to mia∏o miejsce pod rzàdami poprzedniej ustawy, W orzecznictwie administracyjnym podkreÊla ale równie˝ wtedy, gdy istnieje, lecz jej wartoÊç (his- si´, ˝e wpisanie obiektu do rejestru zabytków nie wy- toryczna, artystyczna lub naukowa), która stanowi∏a podstaw´ wpisu do rejestru, zosta∏a utracona.
W porównaniu z poprzednià ustawà, w u.o.z.o.z.
U.o.z.o.z., tak jak poprzednia (art. 5 pkt 1 u.o.d.k.), doprecyzowano zasady dotyczàce wpisu i wykreÊle- poddaje ochronie i opiece wszystkie rodzaje zabyt- nia z rejestru zabytków. Wpisanie zabytku nierucho- ków bez wzgl´du na ich stan zachowania. Jednak˝e mego do rejestru ujawnia si´ w ksi´dze wieczystej orzecznictwo NSA pod rzàdami poprzedniej ustawy danej nieruchomoÊci na wniosek wkz, na podstawie w kwestii wp∏ywu stanu budynków na mo˝liwoÊç ich decyzji o wpisie tego zabytku do rejestru (art. 9 ust. 4 wykreÊlenia z rejestru wykazywa∏o powa˝ne roz- u.o.z.o.z.). W u.o.z.o.z. nie okreÊlono zasad wpisu bie˝noÊci. Z jednej strony bowiem NSA stanà∏ na w przypadku, gdy nieruchomoÊç nie ma ksi´gi wie- stanowisku, ˝e katastrofalny stan obiektu nie jest czystej, ksi´ga ta zagin´∏a lub uleg∏a zniszczeniu, jak wystarczajàcà przes∏ankà do wykreÊlenia go z re- to mia∏o miejsce w art. 15 ust. 2 poprzedniej ustawy, jestru zabytków, bowiem tylko obiekt zniszczony zgodnie z którym w takiej sytuacji wniosek wraz ca∏kowicie mo˝e zostaç z tego rejestru skreÊlony7; z dokumentami stanowiàcymi jego podstaw´ sk∏a- z drugiej zaÊ podniós∏, ˝e podstawà do wykreÊlenia da∏o si´ do zbioru dokumentów danej nieruchomoÊci mo˝e byç tak˝e z∏y stan techniczny budynku8. Nale˝y ze skutkami wpisu do ksi´gi wieczystej. Jednak takie zwróciç uwag´, ˝e interpretacja dokonana w drugim samo rozwiàzanie wynika z treÊci art. 123 ust. 2 z powo∏ywanych orzeczeƒ prowadziç mo˝e do ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o ksi´gach wieczystych znacznych nadu˝yç ze strony w∏aÊcicieli bàdê posia- daczy nieruchomoÊci zabytkowych, którym z ró˝- Na wniosek wkz informacj´ o wpisie zabytku nych wzgl´dów zale˝y na „pozbyciu si´” zabytko- nieruchomego do rejestru og∏asza si´ w wojewódz- kim dzienniku urz´dowym (art. 9 ust. 6 u.o.z.o.z.).
Drugi przypadek odnoszàcy si´ do mo˝liwoÊci Nowe uregulowanie zosta∏o zawarte w art. 9 skreÊlenia nieruchomoÊci zabytkowej z rejestru zabyt- ust. 5 u.o.z.o.z., zgodnie z którym decyzja o wpisie ków dotyczy sytuacji, w której wartoÊç nieruchomoÊci zabytku nieruchomego do rejestru, na wniosek wkz, zabytkowej bàdê jej cz´Êci, b´dàca podstawà wyda- stanowi podstaw´ wpisu w katastrze nieruchomoÊci.
nia decyzji o wpisie do rejestru, nie zosta∏a potwier- Zarówno wpis zabytku nieruchomego do rejestru, jak dzona w nowych ustaleniach naukowych. W odniesie- i wpis w katastrze nieruchomoÊci sà wolne od op∏at niu do nieruchomoÊci zabytkowej mo˝e zdarzyç si´ sàdowych (art. 9 ust. 7 u.o.z.o.z.).
np., ˝e kompleks starodrzewu wpisany do rejestru za- Ewentualna rozbie˝noÊç pomi´dzy wpisem do re- bytków jako pozosta∏oÊç dworskiego parku – po zba- jestru zabytków a wpisem do ksi´gi wieczystej bàdê daniu êróde∏ historycznych – oka˝e si´ tworem przy- brak stosownego wpisu w ksi´dze wieczystej nie ma rody, który nale˝y z tego rejestru skreÊliç9. Jednak istotnego znaczenia, gdy˝ wpis do ksi´gi wieczystej dyskwalifikacja zabytku ze wzgl´dów naukowych ma jedynie charakter deklaratoryjny. Wpis do rejestru (tym poj´ciem pos∏ugiwa∏a si´ u.o.d.k.) dotyczy ma natomiast charakter konstytutywny z uwagi na fakt, cz´Êciej zabytków ruchomych ni˝ nieruchomych ˝e tworzy on dla nieruchomoÊci nowy stan prawny.
i zdarza si´ w praktyce niezmiernie rzadko, bowiem Wià˝e on zatem ka˝dego w∏aÊciciela nieruchomoÊci wpis do rejestru zawsze poprzedza badanie obiektu zabytkowej i u˝ytkownika wieczystego gruntu, na któ- oraz dotyczàcych go przekazów historycznych i ar- rym znajduje si´ taka nieruchomoÊç, bez wzgl´du na to, czy o tym wpisie wiedzia∏. W zwiàzku z powy˝- O skreÊleniu zabytku z rejestru decyduje minister szym, w przypadku braku wpisu w ksi´dze wieczys- w∏aÊciwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodo- tej nabywca nieruchomoÊci dzia∏ajàcy w dobrej wie- wego (art. 13 ust. 5 u.o.z.o.z.). Post´powanie w spra- rze nie mo˝e powo∏ywaç si´ na r´kojmi´ wiary pub- wie skreÊlenia zabytku z rejestru wszczyna si´ licznej ksiàg wieczystych wynikajàcà z art. 5 u.k.w.h.
z urz´du bàdê na wniosek w∏aÊciciela zabytku lub u˝ytkownika wieczystego gruntu, na którym znajdu- zagospodarowaç go na cele u˝ytkowe. Aby powy˝sze je si´ zabytek nieruchomy (art. 13 ust. 6 u.o.z.o.z.).
wymagania mog∏y zostaç spe∏nione, wkz jest obo- Na podstawie decyzji o skreÊleniu zabytku nierucho- wiàzany nieodp∏atnie udost´pniç do wglàdu w∏aÊci- mego z rejestru, wkz wyst´puje z wnioskiem o wy- cielowi lub posiadaczowi zabytku nieruchomego po- kreÊlenie wpisu z ksi´gi wieczystej oraz z wnioskiem siadanà przez siebie dokumentacj´ tego zabytku oraz o wykreÊlenie wpisu z katastru nieruchomoÊci (art. 14 umo˝liwiç dokonywanie niezb´dnych odpisów z tej ust. 1 i 2 u.o.z.o.z.). Zarówno wykreÊlenie wpisu dokumentacji (art. 25 ust. 2 u.o.z.o.z.).
z ksi´gi wieczystej, jak i z katastru nieruchomoÊci W porównaniu z poprzednià ustawà rozszerzony jest wolne od op∏at (art. 14 ust. 4 u.o.z.o.z.). Na wnio- zosta∏ kràg podmiotów, które mogà zostaç zobowià- sek wkz informacj´ o skreÊleniu zabytku nierucho- zane do przeprowadzenia prac konserwatorskich, mego z rejestru og∏asza si´ w wojewódzkim dzien- jako elementu istotnego w umowie sprzeda˝y, za- niku urz´dowym (art. 14 ust. 3 u.o.z.o.z.).
miany, darowizny lub dzier˝awy zabytku nierucho-mego wpisanego do rejestru, stanowiàcego w∏as- NieruchomoÊci zabytkowe
noÊç Skarbu Paƒstwa lub jednostki samorzàdu tery-torialnego (art. 26 ust. 1 u.o.z.o.z.). Powo∏ywany Do dnia 17 listopada 2003 r. (tj. do dnia wejÊcia przepis stosuje si´ odpowiednio do decyzji o odda- w ˝ycie u.o.z.o.z.) w ustawodawstwie polskim nie niu w trwa∏y zarzàd zabytku nieruchomego istnia∏y legalne definicje zabytku i nieruchomoÊci za- wpisanego do rejestru (art. 26 ust. 2 u.o.z.o.z.).
bytkowej11. U.o.z.o.z. w art. 3 zawiera „s∏owniczek” Novum wprowadzone do u.o.z.o.z. stanowià zale- u˝ytych w niej okreÊleƒ, wÊród których znajduje si´ cenia konserwatorskie. Sà one przedstawiane w for- poj´cie nieruchomoÊci zabytkowej. Zabytkiem nieru- mie pisemnej przez wkz, na wniosek w∏aÊciciela lub chomym jest nieruchomoÊç, jej cz´Êç lub zespó∏ posiadacza zabytku i okreÊlajà sposób korzystania nieruchomoÊci b´dàce dzie∏em cz∏owieka lub zwià- z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac kon- zane z jego dzia∏alnoÊcià i stanowiàce Êwiadectwo serwatorskich, a tak˝e zakres dopuszczalnych zmian, minionej epoki bàdê zdarzenia, których zachowanie które mogà byç wprowadzone w tym zabytku (art. 27 le˝y w interesie spo∏ecznym ze wzgl´du na wartoÊç historycznà, artystycznà lub naukowà (art. 3 pkt 2u.o.z.o.z.). Definicja ta w przysz∏oÊci powinna u∏at-wiç wydawanie na jej podstawie decyzji administra- Prawa i obowiàzki w∏aÊciciela
i posiadacza nieruchomoÊci zabytkowej
Ogólne zasady u˝ytkowania
Nowym uprawnieniem w∏aÊciciela i posiadacza nie-ruchomoÊci zabytkowej bàdê nieruchomoÊci o ce- Jak ju˝ wczeÊniej sygnalizowa∏am, poj´cie u˝ytko- chach zabytku jest wprowadzone w u.o.z.o.z. prawo wania w myÊl przepisów u.o.d.k. nie pokrywa∏o si´ do odszkodowania, na zasadach okreÊlonych w kc, za z poj´ciem u˝ytkowania w rozumieniu przepisów ewentualne szkody wyrzàdzone w zwiàzku z prze- kodeksu cywilnego (dalej: kc). Mo˝na by∏o zatem, prowadzonymi badaniami tych obiektów (art. 30 zgodnie z treÊcià przepisów poprzedniej ustawy, przez poj´cie „u˝ytkowania” rozumieç wszelkie Pozosta∏e uprawnienia w∏aÊciciela i posiadacza formy w∏adania rzeczà, zaÊ przez „u˝ytkownika” – wynikajàce z zabytkowego statusu nieruchomoÊci ka˝dy podmiot, który rzeczà w∏ada na podstawie ty- obejmujà obecnie (tak jak pod rzàdami u.o.d.k.): zwolnienia od podatku:
U.o.z.o.z. pos∏uguje si´ poj´ciem „posiadacz q od nieruchomoÊci – budynków i gruntów wpisa- nieruchomoÊci zabytkowej”, które zastàpi∏o w´˝sze nych do rejestru zabytków, pod warunkiem ich sformu∏owanie „u˝ytkownik”. Tym samym, zgodnie utrzymania i konserwacji zgodnie z przepisami z treÊcià art. 336 kc, dotyczy ka˝dego podmiotu o ochronie zabytków, z wyjàtkiem cz´Êci zajmo- w∏adajàcego rzeczà bez wzgl´du na istnienie bàdê wanych na prowadzenie dzia∏alnoÊci gospodarczej (art. 7 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. Obecnie kwestie dotyczàce zagospodarowania za- bytków nieruchomych na cele u˝ytkowe okreÊlone sà q od spadków i darowizn, je˝eli nabywca zabezpie- w rozdz. 3 u.o.z.o.z. W art. 25 ust. 1 powo∏ywanej cza je i konserwuje zgodnie z obowiàzujàcymi ustawy okreÊlone zosta∏y wymagania formalne (do- przepisami (art. 4 ust. 1 pkt 9d ustawy z dnia 28 lip- tyczàce m.in. posiadania dokumentacji konser- ca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, watorskiej okreÊlajàcej stan zachowania zabytku nieruchomego i mo˝liwoÊci jego adaptacji, uzgod- q rolnego – gruntów wpisanych do rejestru zabyt- nionego z wkz programu prac konserwatorskich przy ków pod warunkiem ich zagospodarowania i utrzy- zabytku czy programu jego zagospodarowania), które mania zgodnie z przepisami o ochronie zabytków ma obowiàzek spe∏niç w∏aÊciciel lub posiadacz za- i opiece nad zabytkami (art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy bytku nieruchomego wpisanego do rejestru, aby móc z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym)14; obni˝enie o 50 proc. ceny sprzeda˝y obiektów wpi-
Niezale˝nie od obowiàzków wynikajàcych z opie- sanych do rejestru, stanowiàcych w∏asnoÊç Skarbu ki nad zabytkami, w∏aÊciciel lub posiadacz zabytku Paƒstwa lub w∏asnoÊç gminy, a tak˝e o 50 proc.
wpisanego do rejestru lub znajdujàcego si´ w woje- op∏aty za u˝ytkowanie wieczyste gruntów w grani- wódzkiej ewidencji zabytków ma obowiàzek zawia- cach wskazanych w decyzji o wpisie do rejestru; dotacje celowe z bud˝etu paƒstwa na dofinansowa-
q uszkodzeniu, zniszczeniu, zagini´ciu lub kradzie˝y nie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru dla q zagro˝eniu dla zabytku, niezw∏ocznie po wystàpie- osoby fizycznej, samorzàdu terytorialnego lub innej jednostki organizacyjnej, b´dàcej w∏aÊcicielem bàdê q zmianie miejsca przechowania zabytku ruchome- posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadajàcej taki zabytek w trwa∏ym zarzàdzie. Do q zmianach dotyczàcych stanu prawnego zabytku czasu wejÊcia w ˝ycie u.o.z.o.z. kwestie dotacji regu- lowa∏o rozporzàdzenie Ministra Kultury i Dziedzict- Osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, wa Narodowego z dnia 6 wrzeÊnia 2000 r. w sprawie która zamierza finansowaç roboty budowlane przy warunków wykorzystania zabytków nieruchomych zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru lub na cele u˝ytkowe oraz zasad i trybu przyznawania obj´tym ochronà konserwatorskà na podstawie usta- dotacji z bud˝etu paƒstwa przeznaczonych dla u˝yt- leƒ miejscowego planu zagospodarowania prze- kowników zabytków, prowadzàcych prace remonto- strzennego, jest obowiàzana pokryç koszty badaƒ we i konserwatorskie przy tych zabytkach15. archeologicznych oraz ich dokumentacji, je˝eli prze- Najwa˝niejsze zmiany dotyczàce dotacji wpro- prowadzenie tych badaƒ jest niezb´dne dla ochrony zabytków archeologicznych (art. 31 ust. 1 u.o.z.o.z.).
q mo˝liwoÊç udzielenia dotacji na prace lub roboty Z treÊci art. 36 ust. 1 u.o.z.o.z. dla w∏aÊcicieli planowane (art. 76 ust. 1 pkt 1 u.o.z.o.z.); i posiadaczy nieruchomoÊci zabytkowych wynikajà q mo˝liwoÊç udzielenia dotacji na prace lub roboty, obowiàzki uzyskania pozwoleƒ wkz na dokonywanie które zosta∏y przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzajàcych rok z∏o˝enia przez wnioskodawc´ q prowadzenie prac konserwatorskich, restaurator- wniosku o udzielenie dotacji (art. 76 ust. 1 pkt 2 q wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu q podwy˝szenie kwoty dotacji do 50 proc. nak∏adów koniecznych na wykonanie prac lub robót przy za- bytku wpisanym do rejestru (art. 73 i 78 ust. 1 u.o.z.o.z.). JeÊli zaÊ zabytek wpisany do rejestru ma wyjàtkowà wartoÊç historycznà, artystycznà lub naukowà, wymaga przeprowadzenia przy nim z∏o- q trwa∏e przeniesienie zabytku ruchomego z narusze- ˝onych pod wzgl´dem technologicznym prac lub niem ustalonego tradycjà wystroju wn´trza, w któ- gdy stan zachowania takiego zabytku wymaga nie- zw∏ocznego podj´cia takich prac – dotacja mo˝e q dokonywanie podzia∏u zabytku nieruchomego; wzrosnàç do 100 proc. nak∏adów (art. 28 ust. 2 i 3 q zmiana przeznaczenia zabytku lub sposobu korzy- u.o.z.o.z.). Nale˝y jednak pami´taç, ˝e kwoty prze- znaczone z bud˝etu paƒstwa na przedmiotowe do- q umieszczanie na zabytku urzàdzeƒ technicznych, tacje nie muszà ulec zmianie, a co si´ z tym wià˝e tablic, reklam oraz napisów (z zastrze˝eniem art. 12 przyznanie jednemu z wnioskodawców dotacji ust. 1 u.o.z.o.z. stanowiàcego, ˝e starosta, w uzgod- w wysokoÊci 100 proc. nak∏adów koniecznych mo- nieniu z wkz, mo˝e umieszczaç znak informujàcy ˝e spowodowaç brak Êrodków finansowych na po- o tym, i˝ zabytek ten podlega ochronie); q podejmowanie innych dzia∏aƒ, które mog∏yby pro- Na w∏aÊcicielu i posiadaczu nieruchomoÊci za- wadziç do naruszenia substancji lub zmiany wy- bytkowej cià˝y szereg obowiàzków. Sà oni zobowià- zani do zapewnienia warunków umo˝liwiajàcych Wy˝ej wymienione pozwolenia mogà okreÊlaç warunki, które zapobiegnà uszkodzeniu lub zniszcze- q naukowe badanie i dokumentowanie zabytku; niu zabytku (art. 36 ust. 3 u.o.z.o.z.). Uzyskanie poz- q prowadzenie prac konserwatorskich, restaurator- wolenia wkz na podj´cie robót budowlanych nie zwal- nia z obowiàzku uzyskania pozwolenia na budow´ q zabezpieczenie i utrzymanie zabytku oraz jego albo zg∏oszenia, w przypadkach okreÊlonych prze- pisami prawa budowlanego (art. 36 ust. 8 u.o.z.o.z.).
q korzystanie z zabytku w sposób zapewniajàcy Obowiàzki w∏aÊcicieli i posiadaczy nierucho- moÊci zabytkowych wynikajàce z treÊci przepisów q popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o za- u.o.z.o.z. w przewa˝ajàcej mierze nie ró˝nià si´ od bytku i jego znaczeniu dla historii i kultury.
tych, które cià˝y∏y na nich na mocy przepisów poprzedniej ustawy. Niedope∏nienie wi´kszoÊci z wy- ˝ej wymienionych obowiàzków zosta∏o w u.o.z.o.z.
q nieruchomoÊci zabytkowe mogà byç przedmiotem zagro˝one ostrzejszymi ni˝ w u.o.d.k. sankcjami.
aportów do wszystkich typów spó∏ek, zarówno spó- Najostrzejszy wymiar kary przewiduje art. 108 ust. 1 ∏ek prawa handlowego, tzn. osobowych i kapita- u.o.z.o.z., zgodnie z którym ten kto niszczy lub usz- ∏owych uregulowanych w ustawie z dnia 15 wrze- kadza zabytek podlega karze pozbawienia wolnoÊci Ênia 2000 r. – Kodeks spó∏ek handlowych17, jak od 3 miesi´cy do 5 lat. Natomiast mocà przepisu równie˝ spó∏ek cywilnych unormowanych w kc, art. 110 u.o.z.o.z. wprowadzona zosta∏a odpowiedzial- gdy˝ ustawodawca nie precyzuje w tym miejscu noÊç karna w∏aÊcicieli i posiadaczy zabytków, którzy nie zabezpieczyli ich w nale˝yty sposób przed uszko- Nale˝y równie˝ zwróciç uwag´ na ustawowy wy- dzeniem, zniszczeniem, zagini´ciem lub kradzie˝à.
móg zaj´cia przez wkz stanowiska, które pod rzàda-mi obowiàzujàcej ustawy przybiera postaç pozwole-nia bez wzgl´du na to, czy powy˝sze czynnoÊci Uwarunkowania prawne obrotu
(sprzeda˝, zamiana, darowizna, oddanie w u˝ytko- nieruchomoÊciami zabytkowymi
wanie wieczyste nieruchomoÊci zabytkowych wpisa-nych do rejestru zabytków, wnoszenie ich jako NieruchomoÊci zabytkowe, m.in. ze wzgl´du na ich aportów do spó∏ek) dotyczà nieruchomoÊci stanowià- szczególne znaczenie spo∏eczno-gospodarcze, pod- cej w∏asnoÊç Skarbu Paƒstwa, czy te˝ samorzàdu dane zosta∏y przez ustawodawc´ szczególnej ochro- nie prawnej. Znalaz∏a ona wyraz nie tylko w treÊci Pod rzàdami poprzedniej ustawy stanowisko wkz uregulowaƒ u.o.z.o.z., ale równie˝ w ramach innych w przedmiotowej kwestii przybiera∏o ró˝nà postaç, w regulacji normatywnych, do których zaliczyç nale˝y zale˝noÊci od tego, czy wy˝ej wymienione czynnoÊci ustaw´ z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieru- dotyczy∏y nieruchomoÊci stanowiàcych w∏asnoÊç chomoÊciami (dalej: u.g.n.) wprowadzajàcà okreÊlo- Skarbu Paƒstwa, czy te˝ samorzàdu terytorialnego.
ne wymogi dotyczàce obrotu nieruchomoÊciami za- Uprawnienia przys∏ugujàce wkz odnoÊnie nierucho- bytkowymi b´dàcymi w∏asnoÊcià Skarbu Paƒstwa moÊci samorzàdowych by∏y dalece s∏absze od tych, i jednostek samorzàdu terytorialnego16.
które dotyczy∏y nieruchomoÊci Skarbu Paƒstwa. Zgodnie z art. 13 u.g.n., z zastrze˝eniem wyjàt- W przypadku bowiem obrotu nieruchomoÊciami sta- ków wynikajàcych z ustaw, nieruchomoÊci mogà byç nowiàcymi w∏asnoÊç samorzàdu terytorialnego jego przedmiotem obrotu. U.o.z.o.z. mocà art. 134 pkt 2 stanowisko przybiera∏o postaç opinii, która nie mia∏a zmieni∏a treÊç art. 13 ust. 4 u.g.n. stanowiàc w nim, ˝e charakteru prawnie wià˝àcego. W zwiàzku z powy˝- sprzeda˝, zamiana, darowizna lub oddanie w u˝ytko- szym czynnoÊç prawna, majàca za przedmiot prze- wanie wieczyste nieruchomoÊci wpisanych do rejestru niesienie w∏asnoÊci nieruchomoÊci zabytkowej, by∏a zabytków, stanowiàcych w∏asnoÊç Skarbu Paƒstwa lub prawnie skuteczna nawet jeÊli stanowisko wkz mia∏o jednostki samorzàdu terytorialnego, a tak˝e wnoszenie ich jako wk∏adów niepieni´˝nych (aportów) do spó- Ustawodawca w art. 13 ust. 4 u.g.n. nie okreÊli∏ podmiotu uprawnionego do wystàpienia z wnioskiem Je˝eli przedmiotem umowy o oddanie nierucho- do wkz o wydanie stosownego pozwolenia (podobnie moÊci gruntowej w u˝ytkowanie wieczyste jest nie- jak pod rzàdami u.o.d.k. stosownej zgody bàdê ruchomoÊç wpisana do rejestru zabytków, przy okre- opinii). Mo˝na wi´c domniemywaç, ˝e w praktyce Êlaniu sposobu korzystania z tej nieruchomoÊci mo˝- mo˝e uczyniç to ka˝da ze stron planowanej tran- na w razie potrzeby na∏o˝yç na nabywc´ obowiàzek sakcji, z tym ˝e obowiàzek dope∏nienia tej formal- odbudowy lub remontu po∏o˝onych na niej zabytko- noÊci powinien byç w sposób szczególny brany pod wych obiektów budowlanych, w terminie okreÊlo- uwag´ przez dysponujàcych publicznymi nierucho- nym w umowie (art. 29 ust. 2 u.g.n.).
moÊciami przedstawicieli Skarbu Paƒstwa lub jed- Z treÊci wy˝ej cytowanych przepisów wynikajà na gruncie obowiàzujàcej ustawy nast´pujàce kon- Najwi´ksze obcià˝enia dotyczà jednak podmio- tów, które chcà objàç w u˝ytkowanie wieczyste nie- q powy˝sze wymogi nie dotyczà wszystkich nieru- ruchomoÊç wpisanà do rejestru zabytków. W razie chomoÊci zabytkowych, a jedynie tych, które zo- potrzeby bowiem, przy okreÊlaniu sposobu korzysta- nia z tej nieruchomoÊci, odpowiednio Skarb Paƒstwa q uregulowania te dotyczà wy∏àcznie nieruchomoÊci albo samorzàd terytorialny mo˝e na∏o˝yç na nabywc´ stanowiàcych w∏asnoÊç Skarbu Paƒstwa albo obowiàzek odbudowy lub remontu po∏o˝onych na tej nieruchomoÊci zabytkowych obiektów, w terminie q ograniczeniom rygorów ustawy poddane zosta∏y okreÊlonym w umowie (art. 29 ust. 2 u.g.n.).
z jednej strony umowy prowadzàce do przenie- Mo˝liwoÊç na∏o˝enia analogicznego obowiàzku na sienia w∏asnoÊci nieruchomoÊci (sprzeda˝, zamia- jednostk´ organizacyjnà w decyzji o ustanowieniu na, darowizna), z drugiej zaÊ oddawanie nierucho- trwa∏ego zarzàdu wprowadzi∏ art. 134 u.o.z.o.z.
moÊci zabytkowych w wieczyste u˝ytkowanie poprzez dodanie w u.g.n. art. 45 ust. 2a.
Od wejÊcia w ˝ycie u.g.n., czyli od dnia 1 stycz- Nabycie nieruchomoÊci zabytkowej
nia 1998 r., gminom przys∏uguje prawo pierwokupu w drodze dziedziczenia i zapisu
nieruchomoÊci wpisanych do rejestru zabytków lubprawo u˝ytkowania wieczystego takich nierucho- W∏aÊciciel lub posiadacz zabytku wpisanego do moÊci (art. 109-111 u.g.n.). Rozwiàzanie to stanowi rejestru lub zabytku znajdujàcego si´ w wojewódz- nowoÊç na gruncie poprzednich regulacji prawnych kiej ewidencji zabytków obowiàzany jest zawia- odnoszàcych si´ do obrotu nieruchomoÊciami. Ratio domiç wkz o zmianach dotyczàcych stanu prawnego przepisów u.g.n. dotyczàcych prawa pierwokupu pod zabytku nie póêniej ni˝ przed up∏ywem miesiàca (art.
rzàdami poprzedniej ustawy stanowi∏o przede wszyst- 28 pkt 4 u.o.z.o.z.). Pod rzàdami poprzedniej ustawy kim u∏atwienie praktycznego wype∏niania cià˝àcego osoba, która otrzyma∏a zarejestrowany zabytek w dro- na gminach, z mocy art. 11 ust. 1 u.o.d.k., ogólnie dze spadku, darowizny lub zapisu mia∏a trzy mie- okreÊlonego obowiàzku dba∏oÊci o dobra kultury20.
siàce na zawiadomienie o tym wkz (art. 36 u.o.d.k.).
Wy˝ej przytoczone uregulowania stanowià lex spe- Obecnie niedope∏nienie tego obowiàzku jest zagro- cialis w stosunku do regulacji prawa pierwokupu ˝one karà grzywny, a wi´c ∏agodniejszym wymiarem zawartych w kc (art. 596-602). W odró˝nieniu od kary ni˝ mia∏o to miejsce pod rzàdami poprzedniej modelu pierwokupu wed∏ug kc, konstrukcja prze- ustawy, która za niewykonanie tego obowiàzku prze- widziana w u.g.n. charakteryzuje si´ nast´pujàcymi widywa∏a kar´ aresztu albo grzywny (art. 78 pkt 2b q przys∏uguje wy∏àcznie podmiotowi prawa publicz- Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 9d u.p.s.d zwolnione jest od powy˝szego podatku nabycie w drodze spad- ku przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej Z powy˝szego wynika, ˝e podmiot prawa pu- zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru za- blicznego uzyskuje silniejszà pozycj´ w porównaniu bytków, je˝eli nabywca zabezpiecza je i konserwuje z innymi podmiotami uprawnionymi, niemajàcymi zgodnie z obowiàzujàcymi przepisami. Z powy˝sze- charakteru publicznego. Zgodnie bowiem z art. 599 go zwolnienia korzystajà tylko nieruchomoÊci za- par. 2 kc sprzeda˝ dokonana bezwarunkowo jest nie- bytkowe, które by∏y wpisane do rejestru zabytków wa˝na, je˝eli prawo pierwokupu przys∏uguje z mocy w dniu ich nabycia w drodze spadku23. Takie stano- ustawy Skarbowi Paƒstwa lub jednostce samorzàdu wisko wielokrotnie zajmowa∏ NSA24.
terytorialnego. JeÊli zaÊ umowa sprzeda˝y zawarta zosobà trzecià przewiduje Êwiadczenia dodatkowe,których podmiot publiczny uprawniony do pierwo- Przej´cie nieruchomoÊci zabytkowej
kupu z mocy ustawy nie móg∏by spe∏niç, takie Êwiad- na w∏asnoÊç Skarbu Paƒstwa lub
czenie dodatkowe uwa˝a si´ za niezastrze˝one (art.
przekazanie innemu u˝ytkownikowi
W przypadku podmiotu uprawnionego do pierwo- Ujmujàc poj´cie wyw∏aszczenia szeroko, mo˝na kupu w drodze umownej, w obu wy˝ej wspomnianych przyjàç, ˝e oznacza ono wszelkie przypadki przymu- sytuacjach ma on stosunkowo s∏abszà pozycj´, gdy˝ sowej ingerencji paƒstwa w uprawnienia do rozpo- odpowiada za szkody wynik∏e ze sprzeda˝y bezwarun- kowej oraz ma obowiàzek uiszczenia wartoÊci Êwiad- NieruchomoÊç zabytkowa mo˝e zostaç wyw∏a- czeƒ dodatkowych, których nie mo˝e spe∏niç (odpo- szczona na zasadach ogólnych okreÊlonych w treÊci wiednio: art. 599 par. 1, art. 600 par. 2 kc). Ponadto przepisów art. 112-135 u.g.n. oraz na podstawie art.
model pierwokupu wed∏ug u.g.n. wykazuje mniej- szà elastycznoÊç w porównaniu z modelem ogólnym W pierwszym przypadku wyw∏aszczenie nieru- wed∏ug kc dotyczàcym zasad, na jakich prawo pier- chomoÊci polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, wokupu b´dzie realizowane, gdy˝ zasady te nie mo- w drodze decyzji, prawa w∏asnoÊci, prawa u˝ytkowa- gà byç kszta∏towane w drodze umowy, lecz muszà nia wieczystego lub innego prawa rzeczowego na odpowiadaç okreÊlonym przepisom ustawowym.
nieruchomoÊci (art. 112 ust. 2 u.g.n.). Wyw∏aszczenie Prawo pierwokupu nieruchomoÊci zabytkowych nieruchomoÊci na zasadach ogólnych mo˝e byç do- przys∏ugujàce gminie mo˝e mieç istotne znaczenie konane, je˝eli cele publiczne nie mogà byç realizo- dla zespo∏ów dworsko- i pa∏acowo-parkowych21. Przy wane w inny sposób ni˝ przez pozbawienie albo prawid∏owym wspó∏dzia∏aniu w∏aÊciciela czy te˝ ograniczenie praw do nieruchomoÊci, a prawa te nie u˝ytkownika zespo∏u z organami s∏u˝by konserwa- torskiej oraz zarzàdem gminy, prawo to mo˝e byç Ustawodawca w art. 50 ust. 3 pkt 2 u.o.z.o.z.
pomocne w zintegrowaniu zespo∏u w jego histo- wprowadzi∏ szczególny przypadek wyw∏aszczenia.
rycznych granicach, w utworzeniu lub powi´kszeniu W przypadku wystàpienia zagro˝enia dla zabytku strefy ochronnej lub uporzàdkowaniu najbli˝szej nieruchomego wpisanego do rejestru, polegajàcego okolicy zespo∏u, która zosta∏a negatywnie prze- na mo˝liwoÊci jego zniszczenia lub uszkodzenia, kszta∏cona, na skutek czego szpeci zabytek i jego starosta, na wniosek wkz, mo˝e wydaç decyzj´ o za- bezpieczeniu tego zabytku w formie ustanowienia czasowego zaj´cia do czasu usuni´cia zagro˝enia.
prawnego mo˝liwoÊç uzyskania dotacji celowej Wydaje si´, ˝e obecnie wykorzystanie instytucji cza- z bud˝etu paƒstwa na dofinansowanie prac konser- sowego zaj´cia jest warunkiem koniecznym wy- watorskich, restauratorskich lub robót budowlanych w∏aszczenia (in fine art. 50 ust. 4 pkt 2 u.o.z.o.z.).
przy zabytku wpisanym do rejestru (art. 73 u.o.z.o.z.).
Powo∏ywany przepis stanowi, ˝e w przypadku gdy Nie sposób równie˝ zgodziç si´ ze stwierdzeniem, nie jest mo˝liwe usuni´cie wy˝ej opisanego za- jakoby najwi´kszym mankamentem nowej ustawy gro˝enia, zabytek nieruchomy mo˝e byç na wniosek by∏o niezapewnienie w bud˝ecie Êrodków na ochro- wkz wyw∏aszczony przez starost´ na rzecz Skarbu n´ naszego dziedzictwa kulturowego27. Przydzia∏ Paƒstwa lub gminy w trybie i na zasadach przewidzia- Êrodków na ten cel jest bowiem domenà ustawy nych w przepisach o gospodarce nieruchomoÊciami.
Na mocy art. 33 poprzedniej ustawy wyw∏aszcze- Pami´taç równie˝ nale˝y o pozaprawnych ko- nie by∏o uzale˝nione od nast´pujàcych przes∏anek: rzyÊciach, wynikajàcych z potencja∏u i zabytkowego q nieprzestrzegania przez w∏aÊciciela bàdê u˝ytkow- charakteru nieruchomoÊci, stanowiàcych zach´t´ do nika nieruchomoÊci zabytkowej, okreÊlonego w art. ich nabywania. Obecnie du˝ym zainteresowaniem po- 25 u.o.d.k., obowiàzku dbania o jej zachowanie, tencjalnych nabywców cieszà si´ m.in. zabytkowe nie- ruchomoÊci, które mo˝na adaptowaç na rezydencje, Dotychczas cz´Êciej zdarza∏y si´ przypadki wy- zabytki po∏o˝one nie dalej ni˝ 25 km od miast, jak w∏aszczania zabytków nieruchomych na zasadach równie˝ kamienice usytuowane w centrach aglome- ogólnych, a wi´c nie z inicjatywy wkz25.
racji miejskich, w których istnieje mo˝liwoÊç urzà- Ustawodawca w poprzedniej ustawie oprócz dzenia hotelu, placówki handlowej czy biura28.
przej´cia nieruchomoÊci zabytkowej na w∏asnoÊç U.o.z.o.z. jest kompletnym i dostosowanym do paƒstwa stworzy∏ tak˝e mo˝liwoÊç przekazania jej wymogów ustawodawstwa Unii Europejskiej aktem przez w∏aÊciwe organy innemu u˝ytkownikowi, je- prawnym, którego uregulowania powinny wp∏ynàç ˝eli zabytek b´dàcy w∏asnoÊcià paƒstwa lub jednost- korzystnie zarówno na stan prawny, jak i faktyczny ki samorzàdu terytorialnego u˝ytkowany by∏ w spo- nieruchomoÊci zabytkowych, zmniejszajàc niebez- sób nieodpowiadajàcy jego wartoÊci zabytkowej (art.
pieczeƒstwo nadu˝yç i w znacznej mierze uniemo˝li- 39 u.o.d.k.). W u.o.z.o.z. nie przewidziano takiej wiajàc nieuczciwym w∏aÊcicielom i posiadaczom nieruchomoÊci zabytkowych doprowadzanie ich doruiny, aby na ich miejscu wznosiç nowe, niedrogie Nowej ustawie zarzuca si´ m.in. nadmierne ogra- niczenia prawa w∏asnoÊci w∏aÊcicieli i innych pod-miotów majàcych tytu∏ prawny do zabytku, wynika-jàce z cià˝àcego na nich obowiàzku opieki nad za-bytkami26. Uwa˝am, ˝e przyznanie paƒstwu obowiàz-ku opieki nad zabytkami, a co za tym idzie decy-dowania o tym, jak, kiedy i czy remontowaç danà Mgr Agnieszka S∏awomirska, absolwentka Wydzia∏u Pra-
nieruchomoÊç zabytkowà spowodowa∏oby du˝o dalej wa i Administracji UMCS w Lublinie. Pracuje w Lubel-
posuni´te ograniczenie prawa w∏asnoÊci. Nie zapo- skim Urz´dzie Wojewódzkim w Lublinie na stanowisku
minajmy, ˝e u.o.z.o.z. zapewnia wszystkim podmio- inspektora w Oddziale Gospodarki NieruchomoÊciami Wy-
tom w∏adajàcym zabytkiem na podstawie tytu∏u dzia∏u Rozwoju Regionalnego.
Przypisy
1. Dz.U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568.
lub u˝ytkownika okreÊlone obowiàzki, to z regu∏y dotyczy∏y one 2. Dz.U. z 1962 r., nr 10, poz. 48; Dz.U. z 1999 r., nr 98, poz. 1150 wszystkich podmiotów w∏adajàcych nieruchomoÊcià zabytkowà (T. Drozdowska, T. J. Jaworski, Vademecum w∏aÊciciela i u˝ytkow-nika zabytku. Prawna i organizacyjna problematyka u˝ytkowania 3. M. Staƒko, Zakres przestrzenny ochrony zabytków a ochrona nieruchomoÊci zabytkowych, Warszawa 1997, s. 161). Wydaje si´, uprawnieƒ w∏aÊcicielskich, „Rejent”, 2000, nr 3, s. 103.
˝e to odmienne poj´cie u˝ytkowania wywodzi∏o si´ z jego rozu- 4. Porównujàc przepisy kodeksu cywilnego (dalej: kc) oraz u.o.d.k.
mienia w znaczeniu architektonicznym, zgodnie z którym polega stwierdziç nale˝y, i˝ wyst´powa∏a mi´dzy nimi niezgodnoÊç termi- ono na wykorzystaniu zabytku dla wspó∏czesnych potrzeb. W tym nologiczna w odniesieniu do poj´cia u˝ytkowania. U˝ytkownikiem znaczeniu jest to równie˝ najskuteczniejszy sposób zapewnienia nieruchomoÊci zabytkowej zgodnie z treÊcià przepisów u.o.d.k. by∏ dalszego istnienia zabytku i sta∏ej nad nim opieki (M. Kurzàtkow- bowiem nie tylko u˝ytkownik w rozumieniu przepisów kc, ale ski, Ma∏y s∏ownik ochrony zabytków, Warszawa 1989, s. 80). równie˝ najemca, dzier˝awca zabytku, podmiot, który mia∏ zabytek 5. Orzeczenie NSA z 06.09.1986 r., I SA 869/85, ONSA 1986, nr 1, w zarzàdzie lub trwa∏ym zarzàdzie (w rozumieniu przepisów poz. 1; orzeczenie NSA z 20.05.1994 r., I SA 1100/93, Orzecznic- ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomoÊciami; two Naczelnego Sàdu Administracyjnego w sprawach ochrony Dz.U. z 2004 r., nr 261, poz. 2603; nr 281, poz. 2782 – tekst jednolity, dalej: tj.), posiadacz zabytku, posiadacz samoistny, dzier- ˝yciel. Z powy˝szego rozumienia poj´cia u˝ytkowania mo˝na by∏o wywnioskowaç, ˝e ilekroç u.o.d.k. nak∏ada∏a na w∏aÊciciela 6. Dz.U. z 1982 r., nr 19, poz. 147 – tj. ze zm.
7. Orzeczenie NSA z 22.03.1995 r., I SA 87/94, Orzecznictwo 18. R. Golat, Uwarunkowania prawne obrotu nieruchomoÊciami Naczelnego Sàdu Administracyjnego w sprawach ochrony za- zabytkowymi, „NieruchomoÊci”, 2002, nr 9, s. 11.
bytków w latach 1994-1995, pod red. M. Ko∏acz-Koz∏owskiej, 20. R. Golat, Prawo pierwokupu zabytkowych nieruchomoÊci, 8. Orzeczenie NSA z 16.11.2001 r., I SA 906/00.
przys∏ugujàce gminie, „NieruchomoÊci”, 2002, nr 3, s. 13.
9. T. Drozdowska, T. J. Jaworski, Vademecum., jw., s. 126 i n. 21. T. Drozdowska, T. J. Jaworski, Vademecum ., jw., s. 106 i n.
22. T. Drozdowska, T. J. Jaworski, jw., s. 107.
11. Zakres znaczeniowy terminu „dobro kultury” by∏ szerszy odzakresu terminu „zabytek”. O ile ka˝dy zabytek by∏ dobrem kultu- 23. Orzeczenie NSA z 06.12.1995 r., III SA 464/95.
ry, o tyle nie ka˝de dobro kultury by∏o zabytkiem. Dobro kultury po 24. Orzeczenie NSA z 27.01.1994 r., SA/Po 1559/93; orzeczenie wpisaniu do rejestru zabytków uzyskiwa∏o status prawny zabytku. 12. Dz.U. z 1991 r., nr 9, poz. 31 – tj. ze zm.
25. T. Drozdowska, T. J. Jaworski, jw., s. 184.
13. Dz.U. z 1983 r., nr 45, poz. 207 – tj. ze zm.
26. ˚. Semprich, W∏aÊciciel zadba, paƒstwo ewentualnie dofinan- 14. Dz.U. z 1984 r., nr 52, poz. 268 – tj. ze zm.
suje, „Rzeczpospolita”, 2003, nr 137.
15. Dz.U. z 2000 r., nr 86, poz. 964.
16. Dz.U. z 2004 r., nr 261, poz. 2603; nr 281, poz. 2782 – tj. 28. K. Milewska, Zamieszkaç w wiatraku, zarabiaç na moÊcie, 17. Dz.U. z 2000 r., nr 94, poz. 1037 – tj. ze zm.
HISTORICAL REAL ESTATE IN THE LIGHT OF LAW
In the wake of a lengthy discussion, on 23 July 2003 monument, including the immobile monument, the the Polish Sejm (Parliament) passed a statute based first such distinctness to appear in Polish legislation.
on a government project. Dealing with the protection In contrast to the previous statute, the new act has and custody of monuments, it replaced the statute expanded the range of subjects which could be obli- of 15 February 1962 on the protection of cultural gated to conduct conservation and are conceived as property, becoming the first legal act to interpret an objective element, essential in a sales contract, the protection of historical monuments in Poland in exchange, or lease of real estate listed in the register a complex manner, and to comprise a foundation for and constituting property of the State Treasury or pertinent legal regulations. The statute of 1962 was a territorial self-government unit.The owners of his- not adapted to the contemporary legal turnover, and torical real estate or real estate possessing the features contained numerous indefinite concepts; it also of a historical monument have received new lacked certain fundamental definitions, such as that of privileges, including the right to compensation for eventual losses incurred as a result of research The legislator distinguished duties encumbering involving the objects, based on principles defined in public administration organs and the owners of his- torical monuments by employing two distinct con- The duties of the possessors of historical real cepts : “protection” and “custody”, which have been estate, which stem from the contents of statute regu- accurately defined. In comparison with the previous lations about the protection and custody of monu- statute, the new legal act identified the object of pro- ments, basically do not differ from those which had tection and custody by dividing all historical monu- been formulated upon the basis of the regulations of ments into immobile, portable, and archaeological. the previous statute. Greater sanctions have been Furthermore, the legislator had expanded the imposed as regards neglect of the majority of those object of protection by including non-material obligations. The most severe penalty is foreseen in property, thus deciding that protection may encom- article 108, excerpt 1, according to which all those pass also the geographic, historical or traditional who have destroyed or damaged a historical monu- names of a building, a square, a street, or a settlement ment face imprisonment from three months to five unit. The statute of 2003 rendered more precise years. On the other hand, article 100 introduces penal principles concerning the inclusion and elimination liability for the owners of those historical monument of real estate in a register of historical monuments; which have not been suitably protected against dam- it also contains a legal definition of the historical

Source: http://www.nid.pl/upload/iblock/cbd/cbd21cc15db970ad97689fdbf699cfa9.pdf