Microsoft word - 2004-226.doc

SECUNDAIR ONDERWIJS
derde graad
derde leerjaar
FUNDAMENTEEL GEDEELTE
Apotheekassistent
PV/TV Stage apotheek
TV Apotheek
2004/226
2004 / 226 // 1 / I / SG / 1 / III7 / / D/
TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) Visie . 2 Beginsituatie . 3 Algemene doelstellingen . 4 Leerplandoelstellingen / leerinhouden. 5 Subvak 1: Cosmetologie .5 Subvak 2: Fytologie. 15 Subvak 3: Galenica . 16 Subvak 4: Wetgeving, deontologie en tarificatie . 20 Subvak 5: Toxicologie . 22 Subvak 6: Farmacologie . 26 Subvak 7: Kwaliteitszorg . 34 Stage: Minimumdoelstellingen . 36 Pedagogisch-didactische wenken en timing . 37 Algemeen . 37 Subvak 1: Cosmetologie . 39 Subvak 2: Fytologie. 39 Subvak 3: Galenica . 40 Subvak 4: Wetgeving, deontologie en tarificatie . 41 Subvak 5: Toxicologie . 41 Subvak 6: Farmacologie . 42 Subvak 7: Kwaliteitszorg . 43 Minimale materiële vereisten. 44 Evaluatie . 45 Bibliografie . 48 TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) In de opleiding apotheekassistent als 7e specialisatiejaar van het technisch onderwijs dat leidt tot het diploma van Farmaceutisch-technisch assistent, is het vak Apotheek deels theoretisch maar hoofdzakelijk praktijkgericht (labo, praktijk, stage). Via de praktijkbeleving wordt de theoretische kennis omgezet in praktische vaardigheden. Attitudes zoals zelfstandigheid, werken in groep, organisatiezin en planning worden verder ontwikkeld. De informatietechnologie speelt in deze sector een steeds belangrijkere rol. Ook dit aspect mag niet verwaarloosd worden. Tijdens de stages zullen vooral die leerplandoelstellingen aan bod komen, waarvoor de school minder mogelijkheden biedt. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) BEGINSITUATIE
Omwille van de ruime toelatingsvoorwaarden kunnen in het 7e specialisatiejaar Apotheekassistent leerlingen terecht met een verschillende vooropleiding. Het is bijgevolg mogelijk dat de groep zeer heterogeen is. Leerlingen komen bij voorkeur uit een studierichting met een groot pakket wetenschappen. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) ALGEMENE DOELSTELLINGEN
De cursus Apotheek heeft als centrale doelstelling de leerlingen te ondersteunen en voor te bereiden op tewerkstelling in apotheken, als verkoper van farmaceutische en aanverwante producten. Van de leerlingen in deze studierichting wordt een zekere handigheid gevraagd, een goede opmerkingsgave, nauwgezetheid. De leerlingen tonen verantwoordelijkheid door de voorschriften strikt te volgen. Tijdens het labo galenica en de stage in de apotheek worden een aantal basistechnieken aangeleerd die direct aansluiten bij de theorie. In het kader van onze huidige samenleving zal tevens speciaal aandacht geschonken worden aan de ‘omgeving’, het ‘milieu’. Beroepsgerichte kennis
hebben kennis en inzicht wat betreft de voorschriften; hebben notie van de samenstelling van farmaceutische en aanverwante producten; streven kwaliteitszorg na met het oog op de uitvoering van hun werk; Vereiste vaardigheden
kunnen deelopdrachten zelfstandig en precies uitvoeren; kunnen assisteren bij moeilijkere opdrachten; kunnen de computer gebruiken in verband met het uitvoeren van opgelegde taken; Persoonlijkheidskenmerken
hebben aandacht voor hygiëne en veiligheid; TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN
SUBVAK 1: COSMETOLOGIE
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
De wereld van de cosmetologie
voorbeelden van verfraaiende cosmetica geven voorbeelden van verzorgende cosmetica geven de hoofdbestanddelen van een parfum opsommen een overzicht geven van de belangrijkste grondstoffen voor de industriële verwerking van cosmetica beschrijven Bereiding van cosmetica
Verwoorden hoe cosmetica ontworpen worden De verschillende testen die cosmetica ondergaan, beschrijven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
aangeven hoe de zuiverheid van cosmetica gevrijwaard wordt de apparatuur en de stadia bij de emulsiebereiding beschrijven de verschillende lagen van de opperhuid geven en hun functies beschrijven de bouw en de functie van de lederhuidcellen geven bouw en functie van collageenvezels beschrijven bouw en functie van reticulinevezels beschrijven bouw en functie van elastinevezels beschrijven de samenstelling van de grondsubstantie geven de rol van bloed- en lymfevaatjes omschrijven met voorbeelden de werking van het zenuwstelsel in de lederhuid uitleggen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
bouw en voorkomen van zweetklieren aanduiden bouw en functie van talgklieren beschrijven een overzicht van de chemische samenstelling van de huid geven de elektrobiologie van de huid omschrijven de samenstelling en de functie van de onderhuid geven de bestanddelen van het watergedeelte van de hydrolipidenfilm van de huid opsommen de bestanddelen van het lipidengedeelte van de hydrolipidenfilm van de ‘normale’ pH van de huidfilm kenschetsen een overzicht geven van de ‘normale’ huidflora factoren met invloed op de hydrolipidenfilm de invloed van het geslacht, leeftijd, klimaat, voeding en verzorging op de hydrolipidenfilm afleiden aangeven welke stoffen door de huid kunnen geabsorbeerd worden TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
reinigingsproducten en hun werking voor een normale huid geven tonicums (versterkende producten) voor een normale huid noemen verschillende producten voor het wassen van normaal haar verzorgende producten voor de normale huid De droge huid
de belangrijkste oorzaken van een droge huid geven de verzorging van een droge huid kenschetsen producten met een zuiver occlusieve werking op de huid geven aangeven hoe emulsies op een droge huid inwerken aangeven welke producten daadwerkelijk een hydraterende werking vertonen reinigingsproducten en hun werking voor de droge huid geven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
6 Rimpels
producten voor een scheikundige peeling aangeven dermabrasie (mechanische verwijdering) van dood huidweefsel beschrijven producten en hun werking voor faceliften geven werking van producten tegen rimpels die in de huid gespoten worden geven De vette huid
oorzaken en kenmerken van de vette huid geven reinigingsproducten en hun werking voor een vette huid geven de verzorging van een vette huid kenschetsen preparaten voor een vette hoofdhuid en vet haar aangeven verzorgende emulsies voor een vette huid preparaten voor vette hoofdhuid en vet haar oorzaken en behandeling van roos (verhoogde afscheiding van hoofdschilfers) beschrijven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
Huidreacties tegen cosmetica
aangeven waarom cosmetica meestal huidvriendelijk zijn irritatiereacties van cosmetica en oorzaken ervan beschrijven allergische reacties van cosmetica en oorzaken ervan beschrijven voorbeelden van hypo-allergene cosmetica geven De huid in de zon
motieven aanbrengen voor de ‘bruine beweging’ het zonnespectrum, in het bijzonder het UV-spectrum, kenschetsen melanogenese (pigmentvorming) in de huid uitleggen het optreden van zonnebrand (erythema) verklaren directe en indirecte pigmentatie beschrijven de verdikking van de opperhuid o.i.v. UV-straling kenschetsen de vorming van urocaninezuur beschrijven chronische beschadiging van de huid door UV-straling kenschetsen fototoxische en foto-allergische dermatosen beschrijven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de verschillende huidtypes en hun zonnegevoeligheid geven voordelen van de zonnestraling voor de mens aangeven de verschillende soorten zonnefilters kenschetsen aan de hand van voorbeelden, de verschillende types beschermings- de geschikte producten als functie van huidtype e.a. kiezen het principe van producten voor bruinen zonder zon geven de werking van after-sunproducten aangeven het effect van de zonnebank op de huid kenschetsen voorbeelden van de verschillende veranderingen in vorm van een TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
voorbeelden van de verschillende veranderingen van het nageloppervlak geven en herkennen voorbeelden van de verschillende veranderingen in de consistentie van een nagel geven en herkennen voorbeelden van verschillende veranderingen van kleur van een nagel geven en herkennen het loskomen van de nagelplaat kenschetsen voorbeelden van verschillende veranderingen van de nagelwal geven 10.7 TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
11 Haarverzorging
de elektrobiologie van het haar kenschetsen samenstelling, soorten en eigenschappen van een (goede) shampoo 11.5 Shampoos geven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
12 Capita
de make-up van het gezicht, ogen, lippen en nagels beschrijven de ontschminking en de reiniging van het gelaat, de ogen en het samenstelling, soorten en eigenschappen van verzorgingsproducten geven de verzorging van de handen en nagels aangeven samenstelling, soorten en eigenschappen van deodorants geven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 2: FYTOLOGIE
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
uitleggen wat planten zijn en hun indeling geven 1 Inleiding
de typische eigenschappen van plantencellen geven de anatomie, de diverse vormen en de specialiteiten beschrijven van 2
Anatomie van zaadplanten
wortel, stengel, blad, bloem, vrucht en zaad kenmerken en voorbeelden van vertegenwoordigers van de Kennismaking met de belangrijkste plantenfamilies
de diverse gebruiksvormen van planten als grondstof voor Gebruik van planten als grondstof voor
geneesmiddelen beschrijven: vers, droog, verschillende extracten geneesmiddelen
de terminologie en de methoden die in de farmacopee gebruikt worden om planten te verwerken identificeren en standaardiseren van de voornaamste inhoudsstoffen de plantaardige oorsprong, de chemische en farmacologische eigenschappen aangeven van de geselecteerde fungi de betekenis als ziekteverwekkers Fungi als ziekteverwekkers bij de mens
TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 3: GALENICA
3.1 Galenica: theorie
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
1 Inleiding
een korte geschiedenis geven van de galenica de ontwikkeling van een geneesmiddel, van proefdier tot patiënt Van proefdier tot patiënt
de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, 3 Poeders
bewaring, controle en onderzoek van poeders geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, Capsules en gelulen
bewaring, controle en onderzoek van capsules en gelulen geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, 5 Granulaten
bewaring, controle en onderzoek van granulaten geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, Pillen en granulen
bewaring, controle en onderzoek van pillen en granulen geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, Tabletten en dragees
bewaring, controle en onderzoek van tabletten en dragees geven belangrijke factoren die de oplosbaarheid beïnvloeden kenschetsen 8 Oplossingen
verschillende soorten oplosmiddelen en oplossingen geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, bewaring, controle en onderzoek van oplossingen geven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, Extracten en tincturen
bewaring, controle en onderzoek van extracten en tincturen geven verschillende soorten mixturen met voorbeelden illustreren 10 Mixturen
de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, bewaring, controle en onderzoek van mixturen geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, 11 Slijmoplossingen
bewaring, controle en onderzoek van slijmoplossingen geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, 12 Suspensies
bewaring, controle en onderzoek van suspensies geven 13 Emulsies
uitleggen wat emulgatoren zijn en de verschillende soorten geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, bewaring, controle en onderzoek van emulsies geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, 14 Zalven
bewaring, controle en onderzoek van zalven geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, Gels en pasta’s
bewaring, controle en onderzoek van gels en pasta’s geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, 16 Zetpillen
bewaring, controle en onderzoek van zetpillen en ovulen geven de definitie, samenstelling, bereiding, eigenschappen, gebruik, 17 Steriele
preparaten
bewaring, controle en onderzoek van inhalatio’s, collyria en injecties geven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) 3.2 Galenica: rekenen
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de volgende grootheden en de overeenkomstige eenheden 1 Grondbeginselen
aangeven: massa/gewicht, inhoud/volume, dichtheid, druppelgewicht de verschillende massa- en volumegehaltes (procent/promille) aangeven de belangrijkste afrondingsregels en het gebruik van Romeinse cijfers geven en toepassen een voorgeschreven recept lezen en interpreteren Interpretatie van het voorgeschreven recept
de nodige hoeveelheid van elk ingrediënt in een gegeven recept, 3 Hoeveelheid
voorschrift
aangeven hoe een trituratie moet uitgevoerd worden 4 Trituraties
de nodige berekeningen voor verdunningen maken 5 Verdunningen
6 Gehaltes
de giflijsten gebruiken voor controle van de dossage Gebruik van de giflijsten
de wetgeving voor het gebruik van de etiketten bij het 8 Etikettering
specifieke berekeningen i.v.m. de verschillende types bereidingen 9 Specifieke
berekeningen
TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) 3.3 Galenica: practicum
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de volgende begrippen omschrijven en gebruiken tijdens een 1 Gehanteerde
begrippen
bereiding: aggregatietoestand, oplosbaarheid, oplossnelheid, oppervlaktespanning, rheologische eigenschappen, precipitatie, suspendeermiddelen, emulgatoren, uitvlokking, afroming en sedimentatie elk type preparaat, behandeld in de theorie, bereiden en/of 2 Bereidingen
recepten uitvoeren met gebruik van de farmacopee en de formularia als hulpmiddelen spontaan zeer nauwkeurig werken en zichzelf controleren bij het uitvoeren van de recepten de algemene toepassing van een bereiding afleiden aan de hand van de producten die erin verwerkt zijn de samenstelling en concentratie van courante officinale bereidingen aangeven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 4: WETGEVING, DEONTOLOGIE EN TARIFICATIE
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de onderrichtingen voor apothekers interpreteren Onderrichtingen voor apothekers
de verplichtingen die voortvloeien uit de volgende beroepen en de 2 Uitoefening
geneeskunde,
verpleegkunde,
controle door de geneeskundige commissies aangeven: paramedische beroepen en controle door
geneeskunde, verpleegkunde, paramedische beroepen geneeskundige commissies
de belangrijkste doelstellingen van de Orde der apothekers Orde der apothekers
de deontologische regels, inherent aan het beroep van de apotheker 4 Deontologische
aangeven hoe de controle op de officinale en magistrale grondstoffen 5
Controle op en analyse van officinale en magistrale
grondstoffen
aangeven hoe de analyse van de officinale en magistrale grondstoffen gebeurt de wetgeving op de geneesmiddelen hanteren Wet op de geneesmiddelen
aangeven onder welke voorwaarden en omstandigheden de Fabricage, bereiding, distributie en terhandstelling van
fabricage, bereiding, distributie en terhandstelling van geneesmiddelen
registreren hoe de aflevering, etikettering en bewaring van gifstoffen Aflevering, etikettering en bewaring van gifstoffen
de lijst van de maximale dosissen gebruiken Lijst van de maximale dosissen
TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de wetgeving voor de handel in slaap- en verdovende middelen en Handel in slaap- en verdovende middelen, sommige
voor sommige psychotrope stoffen aangeven psychotrope stoffen
de wetgeving voor apotheken in verzorgingsinstellingen kenschetsen 11 Apotheken
verzorgingsinrichtingen
de belangrijkste normen betreffende de ziekenhuisapotheek geven Normen betreffende de ziekenhuisapotheek
de wetgeving i.v.m. de spreiding van apotheken aangeven Spreiding van de apotheken
de prijzenreglementering van farmaceutische specialiteiten Prijzenreglementering van farmaceutische
specialiteiten
het remgeld van farmaceutische specialiteiten bepalen en toepassen 15
Remgeld van farmaceutische specialiteiten
de regeling voor de terugbetaling van farmaceutische specialiteiten Terugbetaling van farmaceutische specialiteiten
de tarifering van officinale en van magistrale bereidingen aangeven Tarifering van magistrale en officinale bereidingen
TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 5: TOXICOLOGIE
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de definitie van een gifstof en van toxicologie geven 1 Inleiding
de indeling in gerechtelijke en klinische toxicologie en de indeling van intoxicatie volgens het klinische verloop (acuut, 1.2 subacuut en chronisch) geven en uitleggen de indeling van intoxicatie volgens omstandigheden (criminele, 1.3 Intoxicatie zelfmoord, industriële en intoxicaties in de huiskring) geven en uitleggen Inwerking van het toxicum op het menselijke lichaam de lokale inwerking van een toxicum beschrijven de resorptie van toxische stoffen via de huid, inhalatie en de verdeling van het gif over het organisme aangeven de verdediging van het organisme tegen intoxicatie omschrijven de excretie van het gif uit het lichaam aangeven de behandeling van acute intoxicaties door het ondersteunen van de vitale functies, het verwijderen van het nog niet geresorbeerd gif en het neutraliseren van het gif uitleggen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
algemene eigenschappen en de bronnen van CO geven Gassen en vluchtige stoffen
de inwerking van CO op het menselijke lichaam beschrijven de symptomen, behandeling en preventie van CO-intoxicatie geven algemene eigenschappen en de bronnen van CO2 geven de symptomen, behandeling en preventie van CO2-intoxicatie geven eigenschappen en bronnen van fluor en fluoriden geven symptomen en behandeling van fluorose aangeven algemene eigenschappen van chloor, broom en jood geven de symptomen, behandeling en preventie van Cl-, Br- en I-intoxicatie geven algemene eigenschappen en de bronnen van H2S geven de symptomen, behandeling en preventie van H2S-intoxicatie geven algemene eigenschappen en de bronnen van HCN geven de symptomen, behandeling en preventie van HCN-intoxicatie geven TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de algemene symptomen en behandeling bij aantasting door Zuren, basen en zouten
zuren en basen illustreren met voorbeelden symptomen en behandeling van kwikintoxicatie aangeven 4 Minerale
gifstoffen
het voorkomen en de algemene eigenschappen van lood en de belangrijkste oorzaken en symptomen van chronische de inwerking van lood op het menselijke lichaam en de behandeling van loodintoxicatie kenschetsen de algemene eigenschappen van methanol en ethanol geven 5 Alcoholen
symptomen en behandeling van methanolintoxicatie symptomen en behandeling van ethanolintoxicatie beschrijven 5.2 Ethanol tolerantie en erfelijke factoren bij alcoholgebruik aangeven symptomen en behandeling van drugsintoxicatie aangeven Verdovende, hallucinogene en opwekkende middelen
symptomen en behandeling van intoxicatie door enkele Enkele courante geneesmiddelen
TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
algemene eigenschappen, symptomen en behandeling van 8 Fytofarmacie
intoxicatie door insecticiden en insectenwerende stoffen geven algemene eigenschappen en gebruik van rodenticiden illustreren met voorbeelden algemene eigenschappen en gebruik van herbiciden illustreren 8.3 Herbiciden algemene eigenschappen en gebruik van fungiciden illustreren 8.4 Fungiciden met voorbeelden TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 6: FARMACOLOGIE
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
uitleggen wat farmacologie is en de indeling geven 1 Inleiding
resorptie, distributie, eliminatie, halfwaardetijd en ‘clearance’ van van deze hoofdgroep de indicaties geven en de indeling in de Geneesmiddelen van het autonoom zenuwstelsel
de specialiteiten thuisbrengen in de subgroepen ernstige bijwerkingen van de subgroepen opsommen de algemene structuurformule van de verschillende subgroepen herkennen van deze hoofdgroep de indicaties geven en de indeling in de 3 Analgetica
de specialiteiten thuisbrengen in de subgroepen ernstige bijwerkingen van de subgroepen opsommen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de algemene structuurformule van de verschillende subgroepen herkennen van deze hoofdgroep de indicaties geven en de indeling in de Geneesmiddelen tegen infecties
de specialiteiten thuisbrengen in de subgroepen ernstige bijwerkingen van de subgroepen opsommen de algemene structuurformule van de verschillende subgroepen herkennen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
van deze hoofdgroep de indicaties geven en de indeling in de 5 Cardiovasculaire
geneesmiddelen
de specialiteiten thuisbrengen in de subgroepen ernstige bijwerkingen van de subgroepen opsommen de algemene structuurformule van de verschillende subgroepen herkennen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
interfererend met de orthosympatische tonus associaties van verschillende anti- hypertensieva Anticoagulantia, trombolytica en anti-aggregantia van deze hoofdgroep de indicaties geven en de indeling in de Geneesmiddelen i.v.m. het hormonaal stelsel
6.1 Bijnierschorshormonen en corticotroop hormoon de specialiteiten thuisbrengen in de subgroepen ernstige bijwerkingen van de subgroepen opsommen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de algemene structuurformule van de verschillende subgroepen mono- , bi- , trifasische en sequentiële pillen van deze hoofdgroep de indicaties geven en de indeling in de Geneesmiddelen i.v.m. het centraal zenuwstelsel
de specialiteiten thuisbrengen in de subgroepen ernstige bijwerkingen van de subgroepen opsommen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de algemene structuurformule van de verschillende subgroepen van deze hoofdgroep de indicaties geven en de indeling in de Geneesmiddelen voor maag-darmziekten
de specialiteiten thuisbrengen in de subgroepen ernstige bijwerkingen van de subgroepen opsommen farmaca die de mucosaweerstand verbeteren TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de algemene structuurformule van de verschillende subgroepen herkennen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
farmaca die de intestinale flora beïnvloeden van deze hoofdgroep de indicaties geven en de indeling in de Geneesmiddelen i.v.m. het ademhalingsstelsel
de specialiteiten thuisbrengen in de subgroepen Antitussiva, mucolytica en expectorantia ernstige bijwerkingen van de subgroepen opsommen de algemene structuurformule van de verschillende subgroepen herkennen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 7: KWALITEITSZORG
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
Kwaliteit in de officina
aangeven wat ‘bewijs van werking in de geneeskunde’ betekent het belang van kwaliteitszorg in de officina aangeven kritisch staan t.o.v. alternatieve ‘geneeswijzen’ de betekenis van de koolhydraten (sachariden), de vetten (lipiden) en 2 Voedingsstoffen
de eiwitten (proteïnen) in de voeding verwoorden
de kwalitatieve kenmerken van de koolhydraten, vetten en eiwitten aangeven kwantitatieve behoeften aan koolhydraten, vetten en eiwitten berekenen aan de hand van een voedingsmiddelentabel (manueel of geïnformatiseerd) de belangrijkste vitaminen beschrijven wat betreft fysische en chemische kenmerken, bronnen, behoeften, nood aan supplementen TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
de behoeften aan speciale voeding (‘diëten’) aangeven bij zuigelingen en baby’s, diabetici, fenylketonuriepatiënten, verzwakten • en herstellenden, patiënten met bijzondere gastro-intestinale kenmerken de belangrijkste in de handel voorkomende labotesten en hun 3 Eenvoudige
Testkits: bloed, urine, zwangerschap, alcohol TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) STAGE: MINIMUMDOELSTELLINGEN
De leerlingen leren een voorschrift lezen en begrijpen. De leerlingen leren een voorschrift uitvoeren. ze leren de juiste voorgeschreven specialiteit terugvinden in de apotheek en assisteren bij het afleveren ervan; daarbij zijn ze zich bewust van de posologie die aan de patiënt moet doorgegeven worden. ze leren de voorgeschreven magistrale bereiding lezen en volgens de regels van de kunst maken; de toepassing ervan kunnen ze afleiden uit de werking van de producten. De leerlingen leren hoe de bestellingen doorgegeven moeten worden aan de farmaceutische groothandels en zullen deze bestellingen bij aankomst in de apotheek controleren en op de juiste plaats zetten in de apotheek. De leerlingen leren hoe ze gebruik moeten maken van het computersysteem in de apotheek. De regelgeving, informatie over stagemanagement, enz., is te vinden op de website van de Pedagogische Begeleidingsdienst van het Gemeenschapsonderwijs: www.gemeenschapsonderwijs.be/pbd/ TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING
ALGEMEEN

Voorgesteld jaarplan
Het aantal lestijden op weekbasis is vastgelegd op 25 uur. Leerlingenpracticum
Zelfstandig werk speelt een belangrijke rol bij het verwezenlijken van de cognitieve, affectieve en psychomotorische doelstellingen van dit leerplan, omdat ze bijdragen tot de ontwikkeling van een groot aantal attitudes De leerlingen zullen, bij voorkeur in groepjes van twee, met eenvoudig materiaal, experimenten veilig uitvoeren. Zorg dat alles klaar staat, en vraag, indien nodig, via de directie hulp voor het klaarzetten en opruimen. De leerlingenproeven worden evenwichtig over het schooljaar en over de leerstof verdeeld. Ze moeten aansluiten bij de theorie, die in dezelfde periode wordt behandeld. Elke oefening wordt ingeleid met een duidelijke probleemstelling, die aansluit bij de voorkennis van de leerlingen. Geef precies geformuleerde uitvoerings- en waarnemingsopdrachten, heldere aanwijzingen voor het noteren van waarnemingen en conclusies, met het oog op het opstellen van het verslag (1 per leerlingengroep). De oefening wordt best afgesloten met een korte nabespreking van resultaten en conclusie, in het licht van de eerder geformuleerde probleemstelling. Op basis hiervan corrigeren de leerlingen het verslag of vullen het aan. Uiteraard dienen bij het uitvoeren van labo-oefeningen steeds de veiligheidsvoorschriften in acht te worden genomen. Vanaf het begin wordt gewezen op de nodige veiligheids- en milieuaspecten. De leerlingen krijgen opdrachten om zelfstandig informatie op te zoeken en te verwerken. De onderwerpen zullen zo veel als mogelijk aansluiten bij de theorie. Door een werkstuk op de computer te maken of een spreekbeurt te houden met behulp van digitale beelden, leren de leerlingen de nieuwe kennis presenteren. Om scholen verder te ondersteunen bij de invoering en gebruik van ICT publiceerde het departement Onderwijs de brochure ICT.onderwijs@vlaanderen. Informatie is te vinden op de ICT-website: www.ond.vlaanderen.be/ict/. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week)
Vakoverschrijdend leren
De leraren Apotheek leveren ook hun bijdrage tot de realisatie van de vakoverschrijdende eindtermen. Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelen die niet specifiek tot een vakgebied behoren, maar onder meer door middel van meerdere vakken of onderwijsprojecten kunnen worden gerealiseerd. Ze zijn in eerste instantie een opdracht voor het hele schoolteam. Om uit te maken hoe alle vakoverschrijdende eindtermen op schoolniveau kunnen gerealiseerd worden, zijn afspraken tussen de collega’s van alle vakken nodig. Het is aangewezen om deze afspraken formeel vast te leggen in het schoolwerkplan. In sommige vakken kunnen bepaalde VOET uitdrukkelijker aan de orde komen dan in andere. Leerplannen kunnen dan ook verwijzingen naar VOET bevatten als de binding tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET evident is. Indien de vakgroep nog andere VOET realiseerbaar acht binnen een vak, wordt dit vastgelegd in een verslag waarin zowel de visie en de planning zijn opgenomen. Heel wat VOET die behoren tot de domeinen Leren leren en Sociale vaardigheden zitten reeds verweven in de uitwerking van verschillende vakgebonden doelstellingen in dit leerplan. Door een doordachte keuze van thema’s, teksten en lesonderwerpen kunnen andere VOET (Opvoeden tot burgerzin, Gezondheids-educatie, Milieueducatie, Muzisch-creatieve vorming) ook in de lessen PV en TV Apotheek aan bod komen. Bij de aanvang van het schooljaar maakt de leraar een oordeelkundige keuze van de leerinhouden waarmee hij de vakgebonden en vakoverschrijdende doelstellingen wil realiseren (bij voorkeur na overleg met de vakgroep) en stelt een jaar(vorderings)plan op waarin hij de leerstof op een evenwichtige wijze verdeelt over het beschikbare aantal lestijden. Voor te leggen documenten
Beginnende leraren of leraren die minder dan vijf jaar vertrouwd zijn met het leervak, worden geacht een lesvoorbereiding ter beschikking te hebben. Hierin worden de beginsituatie, de lesdoelen, een relatie tussen leermiddelen-inhoud-methode-evaluatie en een bordschema opgenomen; formulering van een eindsynthese staat in rechtstreeks verband met de hoofddoelstellingen van de les. Leraren met meer dan vijf jaar vakervaring beschikken over een lesscenario waarin de hoofddoelstellingen, de leermiddelen en een fasering zijn opgenomen; er mag verwezen worden naar een ingevuld werkblad of handboek, maar deze elementen kunnen een functioneel opgestelde lesvoorbereiding of lesscenario niet vervangen. Het jaarvorderingsplan (zie hoger) per leerjaar verduidelijkt de volgorde van de lessen. De structuur van het document dient overzichtelijk te zijn uitgewerkt, eventueel zoals op het model in voorbeeld. Vandaar de aanbeveling van een tabelmatige opbouw, waarin beknopt de met het leerplan overeenstemmende inhoud (met nummering van de doelstelling), de geplande datum van realisatie (op weekbasis), de daadwerkelijke realisatiedatum en een kolom met opmerkingen zijn weergegeven. Bij de opmerkingen kunnen allerlei aanwijzingen worden gegeven die reflecterend leren bevorderen (b.v. excursies, toets). Het plan wordt regelmatig aangevuld en ingeleverd, en kan herzien worden in de loop van het schooljaar. Dit jaarvorderingsplan vervangt het document ‘behandelde leerstof’, op voorwaarde dat telkens de data van de lessen worden vermeld. Het evaluatieschrift omvat zowel de lijst van de punten als de informatie die werd geregistreerd in verband met de beginsituatie van de leerling, zijn verwachtingen. Het geeft ook een overzicht van de vorderingen die de leerling in de loop van het jaar maakt in relatie tot kennis, kunnen en zijn. Eventueel kan ook melding gemaakt worden van ervaringen uit de klassenraad. Omwille van de leesbaarheid worden de leerplandoelstellingen en de leerinhouden in afzonderlijke cellen geplaatst per hoofdstuk. Binnen deze cellen werd getracht de horizontale lezing zo veel als mogelijk door te trekken. Daarom dient elk blok als een geheel te worden beschouwd. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 1: COSMETOLOGIE
NR. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
Een Nederlandstalige website, met o.a. een overzicht van de productgroep, ingrediënten, etikettering, allergieën, veiligheid en zonnen is: www.ncv-cosmetica.nl/. Een bezoek aan een bedrijf waar cosmetica vervaardigd worden is aangewezen. Een zeer uitgebreide ‘Online Atlas of Dermatology’ is te raadplegen op: www.atlas- De leerlingen worden aangezet tot het lezen van artikels uit vaktechnische tijdschriften Het theoretische gedeelte van de leerstof wordt, waar mogelijk, zelfstandig verwerkt en SUBVAK 2: FYTOLOGIE
NR. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
Om de leerstof niet al te encyclopedisch te maken, zullen de leerlingen een aantal planten van diverse plantenfamilies determineren met behulp van een flora, om op die wijze kennis te maken met de kenmerkende eigenschappen van de voornaamste plantenfamilies. Voor het aanleggen van een herbarium, animaties e.a. is bioplek, www.xs4all.nl/~scholmar/, een zeer goede website. Andere sites met afbeeldingen van planten zijn: Botanic Diversity en Flora of Europe Je moet voor deze sites de Latijnse soortnaam van de planten weten. http://users.pandora.be/mario.verschueren/index.html, heeft als doel, niet alleen om herboristen en kruidenliefhebbers dichter bij elkaar te brengen maar ook om zich op deze manier ten dienste te stellen van de moderne geneeskunde. Een bezoek aan een herborist behoort tot de mogelijkheden. Een woordenlijst van veel gebruikte medische woorden is te vinden op: TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 3: GALENICA
NR. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
Module 3.1 en 3.2: Galenica: theorie en berekeningen
De theorie, de berekeningen en het practicum zullen zo veel als mogelijk geïntegreerd De leerlingen zullen de verschillende galenische bereidingen kunnen herkennen, De werking van de producten die tijdens de les gebruikt worden kunnen ze opzoeken in de literatuur, die ter beschikking staat in het vaklokaal. Het is ook wenselijk dat er een computer ter beschikking staat voor de leerlingen om het opzoeken van de nodige informatie te vergemakkelijken (b.v. Merck Index op cd-rom, cursus farmacologie op cd-rom). De leerlingen krijgen oefeningen om het gebruik van etiketten 1 en 2 in te oefenen. Eén schema van de toepassing van deze etikettering zal in de cursus worden aangeboden. Aan de hand van dit schema moeten ze alle oefeningen kunnen uitvoeren. De giftlijsten bevinden zich ook in de cursus. Het gebruik ervan wordt in de lessen Gehalte is een verzamelnaam voor concentraties (massaconcentratie in gram per liter of per 100 ml, stofhoeveelheidconcentratie in mol/l) en fracties b.v. In %, promille, ppm, ppb. Module 3.3: Galenica: practicum
De praktische oefeningen worden in de les voorbereid. Hierbij wordt gewezen op moeilijke of nieuwe berekeningen en bereidingswijzen. De oefening wordt thuis verder voorbereid en de volgende les uitgevoerd. Van elke praktijkoefening wordt een verslag gemaakt, met de volgende onderdelen: - wetgeving: welk etiket er op de verpakking van de bereiding moet komen - aflevering: in welke recipiënt de bereiding afgeleverd wordt De werking van de producten die tijdens de praktijkoefeningen gebruikt worden, wordt opgezocht in de literatuur die in het vaklokaal ter beschikking is. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 4: WETGEVING, DEONTOLOGIE EN TARIFICATIE
NR. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
Alle links i.v.m. de medische wereld (meer dan 1000 sites): http://medisch.start.be/ De Algemene Farmaceutische Bond (www.apb.be) is de Belgische federatie van apothekers. Alle mogelijke informatie, publicaties en nuttige adressen zijn er te vinden. De wetgeving die de leerlingen later niet zelf moeten toepassen, moeten zij vooral weten te vinden en kunnen interpreteren. Zij zullen leren waar deze wetgeving op het Internet te vinden is. De wetgeving die zij in de uitoefening van hun beroep spontaan moeten toepassen SUBVAK 5: TOXICOLOGIE
NR. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
De algemene eigenschappen van de minerale gifstoffen worden niet behandeld in de toxicologie, maar parallel in de recepteerkunde gereciteerd. Het antigifcentrum (www.poisoncentre.be/) levert gratis brochures: Wel thuis - het voorkomen van vergiftigingen en Wie ons wil bellen, verliest beter geen tijd. Een volledig dossier over CO-intoxicatie is te vinden op de website Het voorkomen, bereiding en toepassingen van de belangrijkste enkelvoudige en samengestelde stoffen is te vinden op de website: www.tabelvanmendeljev.be/ Naargelang van hun effect worden drugs ingedeeld in roesmiddelen, opwekkende middelen, pijnstillers en slaapmiddelen. Gebruik makend van gegevens uit de literatuur, de media en het Internet kan men klassikale lessen of opdrachten voor probleemgericht onderwijs uitwerken in verband met onderwerpen als - gewenning, verslaving en abstinentie bij het gebruik van farmaca; - indeling van drugs, geïllustreerd met enkele voorbeelden van elke categorie. www.medischestartpagina.nl/drugs_en_verslaving.htm vormt een handig hulpmiddel voor de opbouw van de lessen en/of taken en opdrachten. Voorbeelden van euforica: opium en derivaten, cocaïne, neuroleptica en minor- Voorbeelden van fantastica: cannabis, L.S.D., hallucinogene zwammen en Cactaceae. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 6: FARMACOLOGIE
NR. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
De leerlingen krijgen per groep generische namen als voorbeeld in de les. Ze krijgen als opdracht om op hun stageplaats een aantal specialiteitnamen op te zoeken. Ze leggen een lijst aan van deze specialiteiten, gerangschikt volgens groep en subgroep. Deze lijst komt achteraan in het stageschrift dat ze steeds bij zich hebben op stage en in de les geneesmiddelenleer. Deze lijst helpt hen bij het terugvinden van specialiteitnamen en het memoriseren van generische namen. In het begin van elk hoofdstuk wordt er een kort overzicht gegeven van de fysiologische werking van het orgaanstelsel, dat betrekking heeft op het desbetreffend hoofdstuk, en dit in afspraak met de leerkracht van het vak Toegepaste biologie, waar eveneens kennis van de structuur en functie van de verschillende orgaanstelsels uitgangspunt vormt van de verschillende hoosstukken. Er worden tijdens de lessen steeds verbanden gelegd met de fysiologie en er wordt verwezen naar verbanden in andere vakken, vb. toxicologie en recepteerkunde en ook naar de stage. De lessen worden, zoveel als mogelijk, geïllustreerd met specialiteit- verpakkingen en bijsluiters. Aan de hand van die bijsluiters worden door de leerlingen de bijwerkingen en de contra-indicaties opgezocht en klassikaal besproken. Er wordt aan de leerlingen regelmatig gevraagd naar eigen ervaringen, opgedaan op de stageplaats. De website van de Wereldgezondheidsorganisatie (www.who.int) is een van de belangrijkste bronnen van epidemiologische gegevens. Informatie over welke vaccins nodig zijn voor welke landen, de gezondheid van kinderen en adolescenten is er te vinden. Het is één van de meest volledige sites (in het Engels, het Spaans en het Frans) met ’Health topics’ van A tot Z. Orbi-Pharma is een Vlaamse non-profitorganisatie (http://user.glo.be/~gi30648/index.htm ). De meeste geneesmiddelen van hun modellijst, op hun site te raadplegen, zijn essentiële geneesmiddelen van de WHO. Ze verkopen ook laboratoriumproducten en medisch materiaal. Een keuze van gespecialiseerde vakliteratuur is beschikbaar om de kennis en kunde van gezondheidswerkers te versterken. De voortdurende aanwezigheid binnen Orbi-Pharma van apothekers en artsen biedt de mogelijkheid om raad en aangepaste informatie op te vragen. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) SUBVAK 7: KWALITEITSZORG
NR. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
HACCP (uitgesproken als Hassap) is de afkorting van Hazard Analysis - Critical Control Points. Meer informatie op:www.foodhygiene.com/index.htm Het is een probleem dat men op vraag van de klant ( en dikwijls op voorschrift) zinloze producten zal moeten verkopen, gaande van homeopathie tot anti-rimpelcrèmes. Het is een illusie dat onze apotheken enkel werkzame dingen zullen aanprijzen. Dit neemt niet weg dat de leerlingen best kritische informatie daarover krijgen, bijv. dat het volgens de Europese wetgeving verboden is om voor homeopathische medicijnen indicaties te vermelden. De middelen hebben kunnen genieten van de “vereenvoudigde registratie” d.w.z. dat ze geen indicaties moeten bewijzen, maar ze mogen ze dan ook niet vermelden, en ook geen merknamen gebruiken. Eigenlijk zou men medelijden moeten hebben met die arme jonge mensen die later voor hun baas honderden keren zullen moeten schudden en kloppen om een zinloos middel te bereiden of volgens de farmacopee een moedertinctuur van de Apis mellftica te maken. In verband met alternatieve ‘geneeswijzen’ kan gesteld worden, dat ofwel iets werkt, en dan behoord tot de geneeskunde, ofwel niet werkt en dan behoort tot de kwakzalverij. Of iets werkt (of niet) kan wetenschappelijk aangetoond worden. Een website met veel kritische artikels over o.a. homeopathie is: www.skepp.be/ Een aanrader is A Dictionary of Alternative-Medicine Methods: TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) INIMALE MATERIËLE VEREISTEN
Vaklokaal
Een aantal materiële elementen dient, afhankelijk van de behandelde aspecten, onderdelen of modules, beschikbaar te zijn, indien niet in het vaklokaal, dan toch in de onmiddellijke omgeving: - een goed uitgeruste multimediacomputer, met projectiemogelijkheid en een internetaansluiting - alle materiaal voor het uitvoeren van magistrale bereidingen: vijzels en stampers, spatels, gelulenvultoestellen Het lokaal moet een uitstraling geven aan het vak en de leerlingen in een typische sfeer brengen. Indien lessen van andere vakken ook in dat lokaal doorgaan, mag dat geen invloed hebben op de lessen apotheek. Dit houdt o.m. in dat de veiligheid en bruikbaarheid van de leermiddelen gegarandeerd is. Het lokaal dient over voldoende muuroppervlakte te beschikken om wanddocumenten te bevestigen. Het is wenselijk dat een aanvang wordt gemaakt met de introductie van moderne informatie- en communicatietechnologie(ICT) in de lessen, ofwel als didactisch hulpmiddel of als informatievoorziening voor de leraar. Indien men opteert voor klassikaal gebruik van handboeken of eigen gemaakte lesstructuren dient er één exemplaar per leerling in het vaklokaal aanwezig te zijn. Een aantal naslagwerken kunnen ook goede diensten bewijzen. 1 Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: de uitrusting en inrichting van de lokalen; de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; - de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) EVALUATIE
Bij het begin van het schooljaar dient de leraar te peilen naar de beginsituatie. Inzicht in de vorderingen van de leerling wordt bekomen door middel van permanente evaluatie. Deze gebeurt door een gedifferentieerde toetsing van kennis, vaardigheden en attitudes die in verband staan met de doelstellingen van het leerplan en met de pedagogisch-didactische wenken. Deze toetsing kan gebaseerd zijn op verschillende vormen van leerlingengedrag: de klasactiviteit: taakgerichtheid, medewerking in de klas, participatie in groepswerk, tijdig klaar met opdrachten, kritische instelling, zorg, woord voeren voor de klas, mondelinge taalvaardigheid, precisie bij aanwijzingen b.v. op een figuur, … ; de resultaten van zelfstandig te realiseren opdrachten en taken: het hanteren van leermiddelen, het vervolledigen van werkkaarten, de werkbladen en notities, …; de resultaten van elementaire toetsen of mondelinge overhoringen over de in de vorige les aangeleerde leerstof; de resultaten van herhalingsbeurten over de grotere leerstofonderdelen. Een goed functionerende evaluatie beantwoordt aan een aantal randvoorwaarden. De evaluatie is: planmatig: de leerling (en zijn ouders) moeten weten wat, wanneer en waarom; voorspelbaar: het gevraagde moet duidelijk herkenbaar zijn voor de leerlingen, de leerling moet de juiste oplossing kunnen terugvinden, ook na het evaluatiemoment; hij moet eruit kunnen leren; belangrijk versus minder belangrijk; efficiënt: doelgericht om leerlingen te begeleiden vanuit een positieve benadering; evaluatie dient niet om af te straffen; daarom dient ook te worden gezorgd voor een voldoende spreiding in de resultaten; valide: dit wil zeggen volledig in overeenstemming met wat werd gezien en wat kan verwacht worden (een klasgemiddelde of een mediaan lager dan 5/10 heeft geen validiteit); relevant: de cijfers moeten in verhouding staan tot de inspanning en het relatief belang (examen versus dagelijks werk, praktijk versus theorie, geen gelukstreffers); ook attitudinale aspecten b.v. via groepswerk zullen aan bod komen; procesgericht: evaluatie mag niet teveel als een finaliteit beschouwd worden; het is een deel van het opvoedingsproces; objectief: dit wil zeggen, vergelijkbaar met anderen; het is belangrijk dat de verschillen kunnen uitgelegd worden en als dusdanig dat deze ook worden aanvaard; transparant: de toetsen moeten zo snel mogelijk na verbetering aan de leerlingen worden voorgelegd en liefst met hen worden besproken. Ten einde de evaluatie zo correct mogelijk te laten verlopen, wordt aan een aantal voorwaarden tegemoet gekomen; reeds bij de aanvang van het schooljaar worden leerlingen en ouders in kennis gesteld van de evaluatiewijze(n); deze zijn in overeenstemming met het schoolreglement en eventueel met voor de bewuste klas, studierichting of niveau uitgewerkte deliberatiecriteria; belangrijke evaluatiemomenten worden in het jaar- of graadplan opgenomen; bij de voorbereiding van de les wordt reeds voorzien op welke wijze men de leerplan-, lescyclus- of lesdoelstellingen beoogt te halen; hiermee is duidelijk of bepaalde vragen b.v. naar reproductie, naar vaardigheid, naar implementatie, naar creativiteit of naar kritisch inzicht peilen; men geeft er zich rekenschap van welke hulpmiddelen gebruikt worden (eigen materialen of materialen van de school die men in de les of op het terrein gebruikte); indien de leerlingen bij de inoefening niet over dezelfde soorten hulpmiddelen beschikten, dient daar rekening mee gehouden te worden; TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) bij de uiteindelijke evaluatie hanteert de leraar een weging van de toetsing (b.v. een herhalingstoets wordt op een hoger cijfer gequoteerd dan een elementaire toets); er dient zowel rekening gehouden te worden met de proces- als met de productevaluatie; het is bijvoorbeeld mogelijk bij de toetsing rekening te houden met de aard van de toetsing (b.v. cognitief, vaardigheden, attitudes); de praktijk dient wezenlijk gescheiden te worden van de theorie; leerlingen en hun ouders worden op een daartoe voorziene wijze snel geïnformeerd over de vorderingen; bij ernstige tekorten of onzekerheden wordt een concrete remediëring voorgesteld; hierbij dienden de nodige hulpmiddelen ter beschikking te zijn voor het thuis of in de klas bijwerken van de leerstof. Bij de opstelling van toetsvragen dient men aan een aantal voorwaarden te voldoen (zie hoger): validiteit (de toets meet wat men beoogt te meten) objectiviteit (een eerlijke beoordeling op basis van normen en/of correctiesleutels) betrouwbaarheid (geen fouten in de metingprocedure) en transparantie (duidelijkheid). Een aantal redactieregels bevorderen deze voorwaarden: duidelijke vraagstelling met precieze afbakening van aantallen, te gebruiken juiste hulpmiddelen en onafhankelijkheid van de onderwerpen bij deelvragen of opeenvolgende vragen; correcte formulering qua taalgebruik; eenvoudig, concreet en zonder overbodigheden, vragen met eenzelfde vraagvorm gegroepeerd in de toets, vermijden van dubbelzinnige onderwerpen, vermijden van (dubbele) negaties; verzorgde lay-out: BIN-normen, geen vraag over twee pagina’s gespreid, overzichtelijke nummering, goed leesbare teksten en duidelijke figuren (let op met zwart-wit fotokopie van kleurenfoto’s). Bij open vragen zijn verschillende correcte antwoorden mogelijk, maar de creativiteit van de leerlingen moet goed beoordeeld worden door vooraf vastgelegde correctie- en scoringsvoorschriften en niet d.m.v. een steriel correctiemodel. Uitsluitend open vragen stellen is veelal onbetrouwbaar en bevoordeelt taalvaardige leerlingen; de correctie van open vragen is tijdrovend. Modelantwoorden zijn wel vooraf te formuleren bij de gesloten vragen. Deze laten geen ruimte voor eigen formuleringen en er ligt informatie besloten in de vraagstelling. Wel zijn er meerdere varianten (b.v. ja/nee-vraag, correctievraag, koppel- of sorteervraag, rangschikkingvraag, meerkeuzevraag,…) Voor de aanvang van de toets wordt een rustige afnamesituatie gecreëerd; de beschikbare toetstijd wordt aangegeven evenals richtlijnen omtrent het efficiënt benutten ervan en hoe moet worden geantwoord. Vak- of leerdomeinoverschrijdende evaluatie is van belang voor het vakoverschrijdend leren. Het moet de leerling ertoe aanzetten de maatschappelijke functie van het leervak in te schatten. Vakoverschrijdende evaluatie peilt niet alleen naar de in het leerplan opgenomen lesdoelstellingen op zich, maar kan ook in verband staan met thema- en/of projectonderwijs. Vakgroepwerking ligt aan de basis van een verticale afstemming van de evaluatiewijze. Kennis van de voornaamste aandachtspunten is van belang voor het continue proces. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week)
Praktijk/stages
Er moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen de deelevaluaties en de eindevaluaties. Bij de deelevaluaties wordt rekening gehouden met: de inzet en de motivatie van de leerling het respecteren van de veiligheids- en milieuvoorschriften het omzetten van theoretische kennis in praktijkhandelingen de schriftelijke verwerking van de uitgevoerde taak. Bij de eindevaluatie wordt rekening gehouden met het resultaat van de stage en van de geïntegreerde proef.
De examens peilen naar de algemene doelstellingen van het leerplan, geconcretiseerd in de
basisdoelstellingen per hoofdstuk. De leraar kan daaraan uitbreidingsdoelstellingen toevoegen. De
examenvragen zijn verschillend van klas tot klas indien niet op hetzelfde tijdstip wordt ondervraagd. Ze
peilen naar kennis, vaardigheden en attitudes die in de loop van het schooljaar zouden moeten
verworven zijn. Er wordt rekening gehouden met een evenwichtige verdeling tussen de
leerstofonderdelen en de aard van de vraagstelling. Er dient overwogen te worden om parate kennis
duidelijk af te bakenen en over de andere vragen voldoende basisinformatie (b.v. teksten, cijfermateriaal,
…) mee te leveren. Zowel open als gesloten vragen werden in de loop van het schooljaar gesteld en
kunnen op het examen aan bod komen, zonder dat men dezelfde vragen stelt. Wat de
opstellingsvoorwaarden, de redactieregels en de wijze van vraagstelling betreft, gelden dezelfde regels
als bij de toetsen (zie hoger). Bij gesloten vragen is een kopij met modelantwoorden (correctiemodel)
beschikbaar; bij open vragen wordt aangegeven op welke elementen of deelantwoorden gerekend wordt
bij de correctie. De puntenverdeling is op de vragenkopij aangegeven.
TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) BIBLIOGRAFIE
Pedagogisch-didactische naslagwerken
BOEKAERTS, M., SIMONS, P., Leren en instructie, Psychologie van de leerling en het leerproces, Van Gorcum, Assen, 1995 TIELEMANS, J., Psychodidactiek, Uitg. Garant, Leuven, 1993, ISBN 90-5350-151-7 VANKAN, L., Praktische didactiek voor omgevingsonderwijs, Bussum, Dick Coutinho, 1995 CORNELIS, G.C., Zoeken naar oplossingen, Inleiding tot het probleemgericht denken, VUBPRESS, Brussel, 1999, ISBN 90 5487 240 3 / NUGI 619 HOOGEVEEN, P., WINKELS, J., Het didactisch werkvormenboek, Van Gorcum, Assen, 1996
Handboeken en referentiewerken
ALGERA, M., Mens en medicijn (Geschiedenis van het geneesmiddel), Meulenhoff, Amsterdam, 2001, 558 blz., ISBN 90 290 6760 8 ATKINS, P.W., Moleculen: chemie in drie dimensies, Natuur en Techniek, Beek, 1990 AUDUS, L.J., e.a., Winkler Prins Encyclopedie van het plantenrijk, Amsterdam, 1981, 4 dln. BACKX, F.J.G., BOL, E., VAN MECHELEN, W. (red), Epidemiologie van sport en gezondheid, Polygon, Antwerpen, 1997, 231 blz., (ISBN 90-352-1705-5) BERTELS, G., e.a., "Zoönosen - Ziekten en besmettingen die van dieren op mensen kunnen overgaan", gratis brochure, Provinciale Landbouwdienst, Herkenrodestraat 20, 3600 Genk BIJKER H.J., DORST J.H. e.a., SI-eenheid voor eenheid, Noordnederlands boekbedrijf BONHOF, A.W., Anatomie en cosmetica, Stam, Haarlem BORS, P., Cosmetic Analysis (Selective methods and techniques), N.Y. BOSSIER, BRAT, e.a., Moderne plantkunde, Van In, Lier BUURKR B., Uw cholesterol op peil, Cosmos, 96 blz., ISBN 90-215-9482-X CASARETT en DOULL'S, Toxicology, the basic science of poisons, III ed., Macmillan Publishing Company COOPMAN, S., Heelhuids (Huidesthetiek), Roularta Books, 2002, ISBN 90 5466 470 3, 325 blz. COPIUS, J.W., e.a., Hoe gevaarlijk zijn milieugevaarlijke stoffen?, Meppel-Amsterdam, Boom CRUSE J.M., LEWIS R.E., Atlas of Immunology, Springer-Verlag, Berlin, 1999, ISBN 3-540-64807-0 DE BACKER, D., Verzorgende cosmetica, Kluwer, Antwerpen DE CLEENE, M., Giftige plantengids, uitg. Tirion, 2000 DEELSTRA, H., e.a., Bijzondere voeding”, Garant, 1999, ISBN 90-5350-900-3 DIESFELD, H.J., KRAUSE, G., Praktische Tropen- und Reisemedizin, Georg Thieme Verlag, Stuttgart, 1997 (ISBN 3-13-108341-7), 220 blz., 12 fig. DE CLEENE, M., LEJEUNE, M-C., Compendium van rituele planten in Europa, Uitg. Stichting Mens en Cultuur, 1999, ISBN 90-72931-80-7 DEMEDTS, M. en YERNAULT, J.-Cl., COPD en astma: van de kliniek tot de spirometrie, Uitg. Garant, 2001, ISBN 90-441-1141-8; 71 pag. DESCHEEMAEKER, K., Nutri- & fytotherapie, (Recente ontwikkelingen), Uitg. Garant, 2000, ISBN 90-441-1057-8; 96 pag. DRESSLER, D., e.a., Enzymen, Wetenschappelijke Bibliotheek Natuur & Techniek, Maastricht/Brussel, 1992 (ISBN 90 70159 993) TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week) DEWEGHE, L., e.a., Eten, meten en weten, KVCV, Werkgroep Voeding, Leuven, 1994, (ISBN 90 9007430 9) FULLICK, A., Human Health and Disease, Heinemann Educational, Oxford, 1998 GOSSELIN, R.E., SMITH, R.P., HODGE, H.C., Clinical toxicology of commercial products, V ed., Williams & Wilkins, Baltimore GUYTON, A.C., Textbook of medical physiology, W.B. Sauders Company, Philadelphia, London, Toronto, (ISBN 0-7216-4393-0) HERFINDAL, E.T., GOULEY, D.R., HART, L.L., Clinical Pharmacy and Therapeutics, Williams & Wilkins, Baltimore KLAPHAAK, L., Cosmetica en aanverwante producten, The Container, Oosterbeek KIRCHMAN, I., Anatomie, fysiologie en enige pathologie, De tijdstroom, Lochem LIS-BALCHIN M., Aroma Science. The Chemistry and Bioactivity of Essential Oils, Amberwood, Guildford, 1999, pp. 107 LÜBKE, K, e.a., Chemie und Biochemie der Aminosäuren, Peptide und Proteine, Georg Thieme Verlag, Stuttgart MARBONE, J.B., Phytochemical Methods, Chapman & Hall, London MASSART, D. L., e.a., Vreemde stoffen in onze voeding, De Nederlandse Boekhandel, Kapellen MAUGINI, E., Botanica farmaceutica, Piccin ed., 1993 OHLOFF, G., Scent and Fragrances, Springer-Verlag PYKE, M., Food science and Technology, Murray SMITH, Moleculaire biologie, Aula 280, pocket SOMPRAYRAC, L., How the immune system works, Blackwell Science, Oxford, 1999, 111 blz., (ISBN 0-632-04413-6) STEINEGGER, E., HANSEL, R., Lehrbuch der Pharmacognosie und Phytopharmazie, Springer Verlag TEMMERMAN, G., Praktische voedingsgids, Die Keure, Brugge, 1992 VAN REE, J.M., Algemene farmacologie, Elsevier/Bunge, Maarssen, 1999, ISBN 90-352-2072-2 WAANROOY-OGTEROP, W., Cosmetica in de praktijk, The Container, Oosterbeek
Tijdschriften, brochures en repertoria
Manufacturing Pharmaceuticals, (2 case studies), 2000, Uitg. ASE, Hatfield, www.ase.org.uk Catalogussen van firma's voor recepten (Merck, Boehringer, Calbiochem e.a.) Journal of Chemical Education, American Chemical Society, New York. Patient Advice for Health and Fitness (Informatieve Nederlandstalige steekkaarten in klare en bevattelijke taal over uiteenlopende onderwerpen gratis te krijgen bij uw arts): cholesterol, astma, allergische rinitis, onychomycosen, veneuze pathologie, hypertensie, enz. Gevaarlijke stoffen en preparaten (herken ze, bescherm u), een uitgave van het Commissariaat-generaal voor bevordering van de arbeid, 1040 Brussel TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week)
Cd-rom’s
(W)eet je alles? Een educatieve cd-rom met activiteiten en informatie rond gezonde voeding voor 12-18 jarigen, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, Brussel, 2001 Atlas van de menselijke anatomie, Sobotta, Kluwer, Diegem, ISBN: 30-313-2558-9 Fytotherapie Informatorium, Kluwer Editorial, Diegem, 1997 Dermatologische atlas (gratis cd-rom), UCB Pharma, Lennikse Baan 437, 1070 Brussel, fax 02-559.92.10 De rijkdom van bloed, Digitale Wetenschappelijke Bibliotheek van Natuur & Techniek, Amsterdam, 1998 Griffith’s 5-Minute Clinical Consult, Primary Care / Internal Medicine, uitg. M. Dambro, Wolters Kluwer, 2001, ISBN 0-7817-2565-8, 1270 p., www.lippincott.com/. Het lichaam van de mens, Nova Zembla, Stichting Edupro (NL), tel. 0180-461065 (Interactieve encyclopedie over het functioneren van het lichaam) Malignant Melanoma, Lars H Lindholm MD, European Commission, Dept of Community Health Sciences, Helandsgatan 16, S-223 54 Lund, ISBN 91-85738-80-8 Medische encyclopedie, Philips Interactive Media Benelux BV 1996 cat nr. 814 5063 Mosby's Medical Encyclopedia, Softkey 1995 Bodyworks, Multimediagids van het menselijk lichaam, Nederlandstalige versie, TLC Domus Interactive Physiology Complete: muscular, cardiovascular, respiratory, nervous, urinary systems", E. N. Marieb, Uitgeverij: Benjamin/Cummings PC- 2000 Your Pregnancy, Ed. Lippincot Raven Software Volle longen zonder rook, Belgische Vereniging voor Kankerbestrijding, wetenschappelijk departement,Leuvensesteenweg 479, 1030 Brussel Atlas of Human Anatomy, Sobotta, Uitg. Kluwer, 1999, Taal: Engels, Latijn, Duits Voedingsplanner, voedingsmiddelentabel, NUBEL, Brussel, 1999 Material Safety Data Sheets”, ruim 5000 (gratis) veiligheidskaarten, met printersturing, VEL, Leuven, www.vel.be EHBO-diskette "Eerstehulpflop", Rode Kruis, Brussel. TSO – 3e graad – optie Apotheekassistent TV Apotheek (3e jaar: 15 lestijden/week) PV/TV Stage apotheek (3e jaar: 10 lestijden/week)
Nuttige adressen
Alle links i.v.m. de medische wereld, met meer dan 1000 sites: http://medisch.start.be/ Antigifcentrum (Tel. 070-245 245), www.poisoncentre.be/, Koningin Astrid, Bruynstraat 1,1120 Brussel Belgisch Federatie Tegen Kanker, www.kanker.be, Leuvensesteenweg 479, 1030 Brussel Centra voor Geboorteregeling en Seksuele Opvoeding, www.cgso.be, Meersstraat 138 B, 9000 Gent De Dopinglijn, www.wvc.vlaanderen.be/dopinglijn , Markiesstraat 1, 1000 Brussel Federaal Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid, www.meta.fgov.be, Belliardstraat 51, 1040 Brussel Federatie van de Voedingsindustrie, www.fevia.be, Kortenberglaan 172, 1000 Brussel Het Vlaamse Kruis, www.hvk.be, Kronenburgstraat 41D, 2000 Antwerpen Instituut voor Tropische Geneeskunde, www.itg.be, Nationalestraat 155, 2000 Antwerpen Jeugd en Seksualiteit, www.jeugdwerknet.be/jeugd.en.seksualiteit, Koningin Astridlaan 106, 2800 Mechelen Koördinatiekomitee Algemene Tabakspreventie (K.K.A.T.), G. Schildknechtstraat 9, 1020 Brussel www.ihe.be/epidemio/morbidat/NL/STYL/TABA10.htm Museum van de Farmacognosie (Plantaardige geneesmiddelen), ULB, Triomflaan 1040 Etterbeek/Brussel, Nationale Plantentuin, Educatieve dienst, Nieuwelaan 38, 1860 Meise Natuurwetenschap & Techniek, www.natutech.nl, Postbus 3144, 4800 DC Breda Nutriënten België, www.nubel.com, Esplanadegebouw, lokaal 11.04, 1010 Brussel Nutrition Information Center, www.nicevzw.be, Treurenberg 16, 1000 Brussel Omtrent Gezondheid vzw, Sans Soucistraat 65, 1050 Brussel Openbare Vlaamse Afvalstoffen-Maatschappij, www.ovam.be, K. De Deckerstraat 22-26, 2800 Mechelen Plantentuin van de Universiteit van Gent, K.L. Ledeganckstraat 35, 9000 Gent Projekt Farmaka vzw, www.farmaka.be, J. Vervaenestraat 14, 9050 Gent Provinciaal Instituut voor Hygiëne, www.provant.be/pih, Kronenburgstraat 45, 2000 Antwerpen Rode Kruis Vlaanderen (RKV), www.redcross.be, Vleurgatsesteenweg 98, 1050, Brussel Secretariaat van de Hoge Gezondheidsraad, www.health.fgov.be/CSH_HGR, Pachecolaan 19 Bus 5, 1010, Brussel Teleac/NOT SchoolTV, www.teleacnot.nl, Uitgeverij EPO, Lange Pastoorstraat 25-27, 2600 Berchem Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen, www.vad.be;, E. Tollenaerestraat 15, 1020 Brussel Vereniging voor het Onderwijs in de Biologie, de Milieuleer en de Gezondheidseducatie, http://vob.homepage.com, Hoge weg 234, 8200 Brugge Vlaams Aidscoördinaat, www.ipac.be, Marnixplaats 16/17, 2000 Antwerpen Vlaamse Diabetes Vereniging, www.diabetes-vdv.be, Ottergemsesteenweg 456, 9000 Gent Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, www.vig.be, G. Schildknechtstraat 9, 1020 Brussel Vlaamse Milieumaatschappij, www.vmm.be, A. Van de Maelestraat 96, 9320 Erembodegem (Aalst) Vlaamse Liga tegen Kanker, www.kanker.net, Koningsstraat 217, 1210 Brussel Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg, Mysteriestraat 15, 1190 Brussel Voeding & Gezondheid, Vlaams Centrum voor Coördinatie, Voeding en Advies, De Pintelaan 185, 9000 Gent

Source: http://pedago.rago.be/pbddoc/lrplso/0405/2004-226.pdf